Szalom Asch (jid. שלום אַש, ur. 1 stycznia 1880 w Kutnie, gubernia warszawska, Imperium Rosyjskie; zm. 10 lipca 1957 w Londynie) - pisarz i dramaturg tworzący w języku jidysz. Jego główne dzieła zostały przetłumaczone na prawie wszystkie języki świata.
Szalom Asz był jednym z dziesięciorga dzieci karczmarza i handlarza bydłem Moszka Asza (1825-1905) i jego żony Frajdy Małki z domu Widawskiej. Otrzymał tradycyjne żydowskie wykształcenie i do 16 roku życia uczył się Biblii i Talmudu. Wkrótce jednak zainteresował się kulturą i literaturą europejską i przeniósł się najpierw do Włocławka, a stamtąd w 1899 r. do Warszawy, gdzie rozwinął działalność literacką w języku hebrajskim i jidysz. Języka niemieckiego nauczył się z przekładu Biblii Mendelssohna.
Asch zadebiutował jako pisarz w Warszawie. Pierwsze utwory pisał po hebrajsku, a zbiór jego nowel został wydrukowany w Warszawie w 1900 roku. W tym czasie był również aktywny politycznie; Haskala była dla niego bardzo ważna. To właśnie podczas tej pracy poznał pisarza Itzhoka Lejba Pereza, pod którego wpływem Asch zaczął publikować w jidysz. W Warszawie Asch ożenił się z Mathilde, córką pisarza M. M. Shapiro. Miał z nią dwóch synów, Mojżesza Ascha, późniejszego założyciela Folkways Records, oraz pisarza Nathana Ascha.
W 1908 r. Asch udał się wraz z żoną do Jerozolimy (swoje wrażenia opisał w serii zdjęć historycznych zatytułowanych In Erez Israel), a rok później do USA. W 1910 r. powrócił do Imperium Rosyjskiego. Pierwszą wojnę światową Asch spędził z rodziną w Nowym Jorku. Tam stał się zaangażowanym współpracownikiem najważniejszych czasopism jidysz, a przede wszystkim socjalistycznego dziennika Forverts (jid. פֿאָרווערטס). W 1920 r. jego wniosek został rozpatrzony pozytywnie i otrzymał obywatelstwo amerykańskie.
Asch prawie zawsze odnosił sukcesy w swoich sztukach teatralnych. Jego inne prace były również pozytywnie oceniane przez krytyków literackich. Już w 1924 r. w Warszawie ukazało się obszerne, 18-tomowe wydanie jego dzieł (zob. niżej). Od 1932 r. Asch był honorowym przewodniczącym Pen Clubu Jidysz.
Asch powrócił do Polski w 1923 r., ale wyemigrował z powrotem do USA przez Francję w 1938 r. W 1956 r. osiadł w Bat Yam, mieście niedaleko Tel Awiwu.
Shalom Asch zmarł w Londynie 10 lipca 1957 r. w wieku 77 lat.
Shalom Asch pisał powieści historyczne i współczesne, opowiadania i dramaty. Wiele z nich dotyczy świata wschodnich Żydów. Pisał także eseje.
Z jednej strony Asch przez całe życie pozostawał blisko związany z żydowską historią i kulturą, zwłaszcza z tradycją sztetla w jidysz. Z drugiej strony uwolnił literaturę jidysz od ograniczania się do tych tematów. W rezultacie stał się pierwszym pisarzem jidysz - nawet przed Isaakiem Bashevisem Singerem - który przyciągnął międzynarodową uwagę i sprawił, że literatura jidysz stała się znana na całym świecie.
Jego późniejsze prace obejmują powieści biograficzne o Jezusie, św. Pawle i Maryi. Asch chciał przyczynić się do pojednania chrześcijaństwa i judaizmu. Był krytykowany przez ortodoksyjnych Żydów za zbliżenie się do wiary chrześcijańskiej w tych trzech powieściach. Nawet w gazecie פֿאָרווערטס, dla której pisał przez tak wiele lat, został publicznie zaatakowany; od tego czasu nie drukowano już jego artykułów. To odrzucenie zgorzkniało w ostatnich latach jego życia.
Większość jego majątku, składająca się z jego biblioteki, w tym rzadkich książek w języku jidysz, a także rękopisów hebrajskich i jidysz oraz rękopisów jego własnych dzieł, jest zarządzana przez Uniwersytet Yale.
Zgodnie z jego życzeniem w dawnym domu Shaloma Ascha w Bat Yam utworzono muzeum. Jest ono częścią kompleksu muzealnego MoBY.
Nowele, Warszawa 1900 (hebr.)
W złym czasie. Opowieści, 1903
Mitn Schtrom ("Ze strumieniem"), 1903 (jego pierwszy dramat)
Miasto (powieść), 1903
Czasy Meschiacha, 1904 (sztuka teatralna)
Dos klajne Schtetl, 1905 (szkice zebrane)
Der got fun nekome ("Bóg zemsty. Dramat w 3 aktach"), 1905
Najmłodszy, ok. 1906 lub później
Obrazki z getta, Berlin 1907 (Fischer)
W Erez Israel, ok. 1909 r.
Rodzina Grossglück. Komedia w 3 aktach, Berlin 1909 (Fischer)
Ameryka (opowiadanie), 1910 (opublikowane we Fraind, opublikowane w Rosji)
Mori, 1911 (powieść)
Der Landsmann, 1911 (komedia w trzech aktach)
Das chorban beth hamikdosch, 1912 (wiersz)
Liga słabych. Dramat, Berlin 1913 (Fischer)
Ziemia. Narracja, Berlin 1913 (Juncker)
Reb Schloime Nogid, 1913 (nowela)
Motke Ganev (lub Motke Gannew etc.), 1916
Droga do samego siebie, 1917 (sztuka teatralna)
Sabbataj Zewi. Tragedia w 3 aktach, Berlin 1918 (Fischer)
Wujek Mojżesz. Powieść, 1918
Męczeństwo wiary. Opowiadanie, Berlin 1929 (Zsolnay)
Di muter ("Matka", powieść), 1919 (niemiecki: Berlin, Zsolnay, 1930; angielski 1930)
Żyd z Psalmów (powieść), 1920
Czarodziejka z Kastylii. Opowiadanie, Berlin 1929, Zsolnay (oryginał jidysz 1921)
Małe opowieści z Biblii, Berlin 1923 (Jüdischer Verlag)
Das Toidturteil, 1924 (powieść, identyczna z "Der elektrische Stuhl"?)
Józef. Legenda pasterska w 5 obrazach, Berlin 1925 (Zsolnay)
Powrót Chaima Lederera, Berlin 1929, Zsolnay (oryg.: Chaim Lederer's Tsurikkumen, 1927)
Węgiel, 1928 (Dramat)
Krzesło elektryczne. Powieść, Berlin 1929 (Zsolnay)
Przed potopem (oryginał: Farn mabul). Trylogia: 1. Petersburg. Powieść, 1929; 2. Warszawa. Powieść, 1929; 3. Moskwa. Powieść, 1930 (wszystkie Berlin, Zsolnay)
Dzieci Abrahama. Powieści z Ameryki, Berlin 1931 (Zsolnay)
Von den Vätern, Berlin 1931 (Zsolnay)
Retrospektywa. (szkic autobiograficzny jego życia), 1931, w: Jahrbuch 1931 des Wiener Zsolnay-Verlages
Więzień Boga. Powieść, Berlin 1932 (Zsolnay)
The Tehillim Yid, 1934 (opublikowane w 1934 i 1961 roku w języku niemieckim pod tytułem "Der Trost des Volkes"; tytuł angielski: "Salvation", 1951)
Dzieci w obcym kraju. Opowiadania, Amsterdam 1935 (Allert-de Lange Verlag)
Wojna trwa. Powieść, Amsterdam 1936 (wydawnictwo Allert-de Lange)
Bajm Opgrunt ("W otchłani"), 1937
Trzy powieści, 1938
Pieśń doliny. Powieść (oryginał: Dos gesang fun tol), Amsterdam 1938 (wydawnictwo Allert-de Lange)
The man fun Natzeres, 1939
What I Believe ("W co wierzę", esej), Putnam, Nowy Jork 1941
The Apostle (Apostoł), 1943
Jedno przeznaczenie, 1945
East River. Powieść, Konstancja 1955 (Diana-Verlag)
Der brenendiker dorn, 1946
Jedno przeznaczenie, list do chrześcijan (esej), 1948
Opowieści o moim ludzie, 1948 (opowiadania)
Mary, 1949
Mojżesz. Powieść, Nowy Jork 1951 (ang. 1953)
A Passage in the Night, 1953
The Prophet (powieść), Nowy Jork 1955 (początkowo tylko w języku angielskim; na temat Deutero-Izajasza)Data pochodzenia / publikacji nieznana:
Amnon i Tamar (sztuka teatralna)
Córka Jeftego (sztuka teatralna)
Wenn der Frühling kommet (sztuka teatralna)Pełne wydania i wybrane wydania:
Dzieła zebrane, 8 tomów, b.d. b.d.
Dzieła zebrane, 12 tomów, 1920
Little Stories from the Bible, przetłumaczone z jidysz i zredagowane przez Helene Sokolow (wyd. 2, 1924)
Dzieła zebrane, 18 tomów, Warszawa 1924:
Vol. 1: A Stetil, Schlome Nagid
Tom 2: Obrazki i humoreski
Tom 3: Niebo i ziemia
Tom 4: Ameryka
Tom 5: Młodość
Vol. 6: Dus book vin zaar
Vol. 7: Erez Israel
Tom 8: Meiri
Tom 9: Droga do samego siebie
Tom 10: Wujek Mojżesz
Vol. 11: Motke Ganev
Vol. 12: Kischefmachern vin Kastilien, Kidisch haschem
Vol. 13: Naie Tales
Vol. 14: The Mother
Vol. 15: Motywy biblijne
Vol. 16: Dramaty społeczne
Vol. 17: Dramaty narodowe
Vol. 18: Die Jorschim mitn Strom, Der Sinkender, Im Winter, Marranen
Niemieckie wydanie zbiorowe, Berlin 1926
Wschód i Zachód. Tom 1907.
Nowa gazeta krajowa. Nr 19, Wiedeń 1907.
Meyer Isser Pines: Historia literatury żydowsko-niemieckiej. Lipsk 1913 (francuski oryginał Paryż 1911)
Salman Reisen: Leksikon ... Warszawa 1914.
Minikes Jontewbletlech. (1920?)
Salomon Wininger: Wielka żydowska biografia narodowa. 1925 ff. Vol. I + Vol. VI (suplementy)
Samuel Meisels: Ash, Shalom. W: Jewish Encyclopaedia. Babd I. Berlin 1927.
Literarische Blätter. 19 grudnia 1930.
A. Kahan: Schulem Aschs najer weg. Nowy Jork 1941.
C. Liberman: Schulem Asch un kristntum. New York 1950.
Schulem Asch. W: leksikon fun der naier yidischer literatur. Tom 1. Nowy Jork 1956 (z bibliografią)
John F. Oppenheimer (red.) et al: Lexicon of Judaism. 2nd edition. Bertelsmann Lexikon Verlag, Gütersloh et al. 1971, ISBN 3-570-05964-2, s. 56.
Günter Stemberger: Historia literatury żydowskiej. 1977.
Ludger Heid: Asch, Scholem. W: Julius Hans Schoeps (red.): Neues Lexikon des Judentums. Bertelsmann Lexikon Verlag, Gütersloh/Monachium 1992, ISBN 3-570-09877-X.
Monika Szabłowska-Zaremba (red.): Szalom Asz na łamach prasy. Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Stefana Żeromskiego, Kutno 2019, ISBN 978-83-937792-2-2