Wikibiopedia

 

Mendel Mann

Mendel Mann (hebr. מנדל מן lub jidysz מענדל מאן; także Mendl Man lub Mendel Man; ur. 9 grudnia 1916 w Płońsku, Polska; zm. 1 września 1975 w Paryżu) był polskim pisarzem, dziennikarzem, ilustratorem i malarzem. Jako kolekcjoner, redaktor i autor piosenek i wierszy, przez całe życie był zaangażowany w kulturę języka jidysz i publikował głównie w tym języku. Jego prace zostały przetłumaczone na dziewięć języków.

Życie

Mendel Mann urodził się w 1916 r. w małym mazowieckim miasteczku Płońsk. Już w młodości interesował się sztuką i zaczął rysować. Karierę literacką rozpoczął w Warszawie w 1935 r. jako autor i tłumacz literatury dziecięcej; pierwsze wiersze publikował w czasopismach w języku jidysz.

Po wybuchu II wojny światowej udało mu się uciec przed niemieckimi siłami okupacyjnymi do Związku Radzieckiego. Jako żołnierz Armii Czerwonej brał udział w obronie Moskwy i zdobyciu Berlina oraz był świadkiem Powstania Warszawskiego. Mendel Mann przetworzył swoje wojenne doświadczenia w trylogii powieści: Bay di Toyern fun Moskve ("U bram Moskwy", 1956), Bay der Vaysl ("Nad Wisłą", 1958) i Dos Faln fun Berlin ("Upadek Berlina", 1960). Po zakończeniu wojny powrócił do Polski, gdzie kierował wydziałem szkolnym Centralnego Komitetu Żydów. Latem 1946 r., po pogromie kieleckim, wyjechał z Polski przez Niemcy do Izraela. W 1954 r. został sekretarzem redakcji pisma "Di goldene kejt" ("Złoty łańcuch"), wydawanego przez Abrahama Sutzkevera. W 1961 r. przeniósł się do Paryża, gdzie dzięki wsparciu Manèsa Sperbera przetłumaczono wiele jego utworów na język francuski. Pisał dla wielu czasopism w języku jidysz i został redaktorem naczelnym dziennika Unzer Wort. Mendel Mann zmarł po krótkiej, ciężkiej chorobie w wieku 59 lat.

Utwory (wybór)

Jako tłumacz

Samuil Jakowlewitsch Marschak: Di posṭ, Ḳinder fraynd, Warszawa 1935 ("Poczta")

Jako redaktor i współpracownik

Sefer Plonsk veha-sevivah : Neishtat ve-Sokhotsin. yad ve-zekher li-kehilot she-neḥrevu, Tel-Aviv 1963 (Memorbuch der Stadt Płońsk, z Shlomo Zemach i Mordechai Halamish)

Kikoïne. Témoignages de diverses personnes, Piazza, Paris 1975, z Edouardem Roditi, Jeanem Cassou i in.

Jako autor

Noent fun ṿayṭns. far undzere ḳinder, Ḳinder fraynd, Warszawa, 1935 ("Z bliska i osobiście. Dla naszych dzieci")

Di shtilkayt mont. lider un baladen, Borochow, Łódź 1954 ("Die Stille mahnt. Pieśni i ballady", pierwsza książka wydana w języku jidysz w powojennej Polsce)

Oyfgeṿakhṭe erd, Di goldene keit, Tel-Aviv 1953 ("Przebudzona ziemia")

Yerushah, Kompozytorzy jidysz, Regensburg 1947 ("Yerushah, Pieśni")

In a farṿorlozṭn dorf, Kijum, Buenos-Aires 1954 ("W opuszczonej wiosce", powieść)

Dos hoyz tsṿishn derner, Menora, Tel-Aviv 1960 ("Dom wśród cierni")

Al neharot Poyln, Kijum, Buenos Aires 1962 ("Nad rzekami Polski", powieść)

Ḳerner in midber, Undzer ḳiyem, Paryż 1966 ("Nasiona na pustyni", opowiadania)

Trylogia Di milḥāmā, Neuman, Paryż 1956-1960 (trylogia o wojnie światowej)

Der shwartzer demb, Unzer Qiyyûm, Paryż 1969 ("Czarny dąb", opowiadania)

The auṭoporṭreṭ, Peretz, Tel-Aviv 1969 ("Autoportret")

Menṭshn fun Ṭengushey, Peretz, Tel-Aviv 1970 ("The People of Tengushai", powieść, z ilustracjami Alexandra Bogena)

Di jidish-poilishe milchome, Peretz, Tel-Aviv 1978 ("Rodzina żydowsko-polska", opowiadania autobiograficzne)

Tłumaczenia na język niemiecki

U bram Moskwy, opublikowane przez Heinricha Schefflera, Frankfurt nad Menem 1961, przetłumaczone przez Harry'ego Maòra

Der Aufstand, wydane przez Heinrich Scheffler, Frankfurt nad Menem 1963, w tłumaczeniu Harry'ego Maòra i Leo Wiklera

Dom w cierniach. Erzählungen, Diogenes, Zurich 1965, przedmowa Manès Sperber, tłumaczenie Harry Maòr i Eva Rottenberg, z reprodukcjami akwafort Marca Chagalla.

Wśród emigrantów. Literatura jidysz z Berlina. Poezja i proza Scholema Alejchema, Fischla Schneersona, Alexandra Granacha, Davida Bergelsona, Moische Kulbaka, Itzika Mangera, Peretza Markischa, Mendla Manna i Lwa Berinskiego, pod redakcją Andreja Jendruscha, Edition Dodo, Berlin 2003.

Teksty w języku jidysz

Trylogia o II wojnie światowej i zbiór opowiadań Mendla Manna były czytane przez rodzimych użytkowników języka jidysz w Żydowskiej Bibliotece Publicznej w Montrealu w latach 80. i 90. i nagrane dla Biblioteki Nagranych Książek Jidysz im.

Bay di toyern fun Moskve, czytana przez Eliezera Butmana

Bay der Vaysl, czytane przez Eliezera Butmana i Vove Vaynshteyn

Dos faln fun Berlin, czyta Eliezer Butman

Dertseylungen, czyta Eliezer Butman

Literatura

Ḥayyim Solomon Kazdan: Der kinstler un dertzeiler Mendl Man : esei, Undzer Ḳiyum, Paris 1964

Leksikon fun der nayer jidiszer literatur (Słownik biograficzny współczesnej literatury jidysz), Nowy Jork 1956-1981

Gershon Sapoznikow: Der goyrl fun Yidn tsṿishn di umes̀ ha-oylem. analiṭisher araynbliḳ in the milḥome-ṭrilogye fun Mendl Man, Peretz, Tel-Aviv, 1976

Manès Sperber: Mendel Mann, w: Churban oder Die unfassbare Gewissheit. Essays, Europaverlag, Wiedeń 1979, ISBN 3-203-50719-6

Sabine Koller: The Yiddish author Mendl Man in Regensburg 1946-48, w: Klaus Himmelstein: Jüdische Lebenswelten in Regensburg. Pęknięta historia, Regensburg 2018, ISBN 978-3791728063

Arno Lustiger: Walczyć na śmierć i życie! Księga żydowskiego ruchu oporu 1933-1945, Kolonia : Kiepenheuer & Witsch, 1994, ISBN 3-462-02292-X, s. 200-206.

Wystawy

"Życie w poczekalni". Żydowska Ratyzbona w okresie powojennym: Mendel Man i The Najer Moment, 24 listopada 2013 - 19 stycznia 2014, Städtische Galerie im Leeren Beutel, Ratyzbona.

Zobacz również

Copyright © Wikibiopedia | Polityka prywatności