Jan Ignacy Niecisław Baudouin de Courtenay (* 13 marca 1845 w Radzyminie koło Warszawy; † 3 listopada 1929 w Warszawie) był polskim językoznawcą i slawistą. Większość życia spędził pracując na uniwersytetach w Kazaniu (1874-1883), Tartu (1883-1893), Krakowie (1893-1899) i Petersburgu (1900-1918). W latach 1919-1929 był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, który został przywrócony w Polsce.
Jego nazwisko w rosyjskiej transliteracji brzmi Ива́н Алекса́ндрович Бодуэ́н де Куртенэ́ (tłum. Iwan Aleksandrowicz Boduen de Kurtene, wiss. Transliteracja Ivan Aleksandrovič Boduėn de Kurtenė).
Baudouin de Courtenay pochodził z francuskiej rodziny arystokratycznej. Jeden z jego przodków wyemigrował do Polski za czasów Augusta Mocnego. W 1862 r. został studentem Uniwersytetu Warszawskiego (Szkoła Główna), gdzie w 1866 r. uzyskał tytuł magistra na Wydziale Historyczno-Filologicznym. Wyjechał z Polski na stypendium rosyjskiego Ministerstwa Oświaty i kontynuował studia na uniwersytetach w Pradze, Jenie i Berlinie. Uczęszczał tam m.in. na wykłady Augusta Schleichera i Ernsta Haeckela. W 1870 roku uzyskał doktorat na Uniwersytecie w Lipsku pod kierunkiem Augusta Leskiena. Tam też wydrukowano jego pracę magisterską, napisaną w języku rosyjskim, Über die altpolnische Sprache bis zum 14. Jh. (О древне-польском языкѣ до ХIVго столѣтия), którą obronił wkrótce potem w Petersburgu. Wykładał "gramatykę porównawczą języków indoeuropejskich" jako prywatny wykładowca na tamtejszym uniwersytecie.
W 1873 r. udał się do doliny Résia w północnych Włoszech, aby przeprowadzić badania terenowe wśród mieszkającej tam mniejszości Resian. W 1874 r. został mianowany wykładowcą w Katedrze Gramatyki Porównawczej i Sanskrytu w Kazaniu. W 1875 r. obronił pracę doktorską Versuch einer Phonetik der resianischen Dialekte (rosyjski: Опыт фонетики резьянских говоров) i w tym samym roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie Kazańskim (profesorem zwyczajnym od 1876 r.).
W latach 1883-1893 de Courtenay wykładał na Uniwersytecie w Dorpacie, a następnie w latach 1894-1900 na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W 1900 r. przeniósł się do Petersburga, gdzie otrzymał katedrę. Jego studentami byli wówczas Lew Schtscherba i Max Vasmer.
De Courtenay, który przez całe życie uważał się za Polaka, był orędownikiem praw mniejszości etnicznych. W 1913 roku został skazany na dwa lata więzienia za ulotkę, w której wzywał do uznania praw mniejszości. Został zwolniony po trzech miesiącach, ale stracił profesurę. Dopiero w 1917 r. pozwolono mu ponownie pracować jako profesor w Petersburgu.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. powrócił do Warszawy. Tam objął stanowisko profesora językoznawstwa indoeuropejskiego na Wydziale Językoznawstwa Uniwersytetu Warszawskiego. W 1922 r., bez jego wiedzy, został zgłoszony przez mniejszości narodowe jako kandydat na prezydenta. Poparła go około jedna piąta posłów i senatorów, został wyeliminowany w trzeciej turze głosowania, a prezydentem został Gabriel Narutowicz.
Baudouin de Courtenay był również członkiem korespondentem Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu od 1897 roku. W 1925 r. był jednym z założycieli Polskiego Towarzystwa Językoznawczego.
De Courtenay był dwukrotnie żonaty. Jego pierwsza żona Cezaria zmarła w 1878 r., a jego druga żona Romualda (1857-1935) była lekarzem. Miał z nią pięcioro dzieci, w tym etnolog Cezarię Annę Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczową. Zmarł w 1929 r. i został pochowany na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie.
Baudouin de Courtenay jest założycielem kazańskiej szkoły językoznawczej. Jego prace utorowały drogę językoznawstwu strukturalistycznemu. Ważne pojęcia i terminy strukturalistyczne można znaleźć już w pracach Baudouina: rozróżnienie między synchronią i diachronią, między langue i parole, a także morfem. Wraz z Mikołajem Kruszewskim stworzył pojęcie fonemu.
Próba teorii alternacji fonetycznych (PDF; 7.0 MB), 1895
Materiały do dialektologii i etnografii południowosłowiańskiej I (PDF; 49.0 MB), 1895
Материалы для южнославянской дiалектологiи и этнографiи II (PDF; 8,8 MB), 1904 (rosyjski)
Materiały do dialektologii i etnografii południowosłowiańskiej III (PDF; 9,2 MB), 1913 r.
Dialekt Cirkno (Kirchheim) (z próbkami językowymi), "Archiv für slavische Philologie" 7 (1884) i 8 (1885)
Liliana Spinozzi Monai: Il Glossario del Dialetto del Torre di Jan Baudouin de Courtenay (PDF; 8.6 MB), 2009 (z odręcznym pismem Baudouina)
Frank Häusler: Problem fonetyki i fonologii u Baudouina de Courtenay i jego następców. Max Niemeyer, Lipsk 1968; wyd. 2, Halle/Saale 1976.
Joachim Mugdan: Jan Baudouin de Courtenay (1845-1929): Leben und Werk. Wilhelm Fink, Monachium 1984.