Napoleon Baniewicz (litewski Napoleon Banevič, rosyjski Наполеон Баневич) (* 4 stycznia 1904 w Kownie, Imperium Rosyjskie; † 1979 w Bydgoszczy, Polska Rzeczpospolita Ludowa) był polsko-litewskim neurologiem i psychiatrą. Jako pierwszy opisał objaw znany w neurologii jako objaw Baniewicza. Jest również założycielem oddziału neurologicznego w Bydgoszczy.
Napoleon Baniewicz urodził się jako najstarsze z czworga dzieci Napoleona Baniewicza i jego żony Marii Citowicz w zubożałej katolickiej polsko-litewskiej rodzinie drobnoszlacheckiej. Jego ojciec był zarządcą rodzinnego majątku szlacheckiej rodziny Tyszkiewiczów.
Uczęszczał do rosyjskiej szkoły podstawowej, a następnie ukończył Liceum Adama Mickiewicza w Kownie. Następnie pracował, aby móc zapisać się na Uniwersytet Wiedeński ze swoich oszczędności. Ostatecznie studiował medycynę z pomocą stypendium i był nauczany między innymi przez Otto Pötzla, Emila Redlicha, Arnolda Picka, Erwina Stransky'ego i Otto Marburga. Od 1929 r. pracował jako wolontariusz w klinice neurologicznej i u lekarza Josefa Schaffera. 18 lipca 1930 r. ukończył studia doktoranckie pod kierunkiem Stransky'ego, pisząc pracę na temat etiologii epilepsji. Ożenił się z Walentyną Lachowicz (1907-2001), pochodzącą z Kuldygi.
Para miała trzech synów: Olgierda Jerzego (* 1933 † 1986), który został chirurgiem, Witolda (* 1937 † 1998), który specjalizował się w polonistyce, i Kazimierza (* 1944), który został psychiatrą. W latach 1930-1935 Baniewicz pracował jako asystent w Klinice Chorób Nerwowych i Psychicznych Uniwersytetu Wileńskiego (wówczas Uniwersytetu Stefana Batorego), gdzie został zatrudniony przez neurologa Stanisława Karola Władyczkę. W tym czasie badał stany zapalne układu nerwowego. W latach 1935-1940 był ordynatorem oddziału neurologicznego w szpitalu PKP w Wilnie. Od 1937 do 1941 r. był również ordynatorem oddziału psychiatrycznego w szpitalu Sawicza. Druga wojna światowa przerwała na pewien czas jego karierę.
Kiedy pod koniec wojny Wilno stało się częścią Związku Radzieckiego, Napoleon Baniewicz musiał przenieść się z rodziną do Polski i zamieszkał w Bydgoszczy. W 1945 r. został mianowany ordynatorem oddziału neurologicznego szpitala w Bydgoszczy. W kolejnych latach utworzył również oddziały neurologiczne we Włocławku, Świeciu, Inowrocławiu i Lipnie.
Jako przewodniczący bydgoskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Neurologicznego utrzymywał kontakty z najważniejszymi neurologami w Polsce. Dzięki swoim badaniom, które prezentował na specjalistycznych zjazdach neurologicznych i psychiatrycznych, wraz ze swoimi uczniami tworzył Szkołę Bydgoską. Stworzył m.in. laboratorium badawcze z preparatami mózgu. Zabiegał także o utworzenie w Bydgoszczy akademii medycznej, z której wyłonił się Wydział Lekarski im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy, obecnie część Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Został również mianowany profesorem nadzwyczajnym medycyny na Akademii Medycznej w Warszawie. Miał jednak coraz większe problemy z kierownictwem politycznym, które chciało przenieść go na emeryturę, podczas gdy koledzy woleliby, aby kierował własną niezależną kliniką neurologiczną w Bydgoszczy. Ostatecznie Baniewicz przeniósł się do innego szpitala w Bydgoszczy i wycofał się z życia publicznego. Przez ostatnie pięć lat swojego życia walczył ze szpiczakiem, na którego zmarł w 1979 roku w wieku 75 lat.
W ciągu swojego życia opublikował łącznie 83 prace naukowe. W swojej książce Die Achsenreflexe, która została opublikowana w 1964 roku, rozszerzył swoje wieloletnie badania nad tak zwanymi odruchami środkowo-powierzchniowymi. Profesor Eufemiusz Herman powiedział o nim, że zapisał się w historii medycyny dzięki tej pracy, która była bardzo ważna dla badań w neurologii. Opisany przez niego odruch jest dziś znany jako objaw Baniewicza.
Odruchy osiowe (odruchy linii środkowej). W: European Neurology. 149, 2004, pp. 49-59, doi:10.1159/000128802.
Nowy odruch mostkowy w przypadkach ciężkiego uszkodzenia mózgu. W: British medical journal. Volume 2, Number 5268, December 1961, pp. 1675-1678, doi:10.1136/bmj.2.5268.1675, PMID 13864669, PMC 1970838 (free full text).