Antoni Chudziński (niem. Anton Anton Chudzinski; * 14 czerwca 1849 w Zdzieżu koło Borku, prowincja Poznań, Królestwo Prus; † 18 marca 1907 w Strasburgu, prowincja Prusy Zachodnie) był polskim nauczycielem gimnazjalnym, filologiem i historykiem w Strasburgu.
Pochodzenie i wykształcenie
Jego ojciec Wincenty Chudziński był nauczycielem w Borku w pruskim powiecie krotoszyńskim, matką była Florentyna Pawlicka.
Chłopiec uczęszczał do szkoły w Borku, a od 1861 r. do gimnazjum w Schrimm (Śrem). W 1863 r. próbował przedostać się do Kongresówki, gdzie miało miejsce Powstanie Styczniowe, ale został wykryty na granicy i odesłany. Następnie uczęszczał do gimnazjum w Ostrowie, po czym powrócił do Schrimma. Tam został członkiem tajnego stowarzyszenia szkolnego i ukończył szkołę w 1869 roku.
Następnie studiował filologię klasyczną we Wrocławiu. W 1870 r. musiał wyruszyć na wojnę przeciwko Francji jako żołnierz i udał się z Dolnośląskim Pułkiem Artylerii Polowej nr 5 do Paryża i na granicę szwajcarską. Następnie kontynuował studia we Wrocławiu.
Pierwsza działalność jako nauczyciel
Od 1874 r. Antoni Chudziński był wychowawcą powstańca Edmunda Taczanowskiego w Choryni. Następnie wyjechał do Warszawy, gdzie pracował jako guwerner u bankiera Epsteina. Tam nawiązał kontakt ze środowiskiem polskich intelektualistów, pisarzy i artystów, który utrzymywał przez wiele lat.
W 1878 r. Chudziński zdał egzaminy na nauczyciela gimnazjalnego łaciny, greki, historii i francuskiego we Wrocławiu.
Od lutego był nauczycielem próbnym w gimnazjum w Neustadt w Prusach Zachodnich, a od świąt Bożego Narodzenia nauczycielem pomocniczym w Graudenz.
Nauczyciel w Strasburgu
W 1879 r. Antoni Chudziński rozpoczął pracę nauczyciela w gimnazjum w Strasburgu w Prusach Zachodnich, którą pełnił aż do śmierci. Uczył łaciny, greki i historii, a także języka polskiego jako przedmiotu fakultatywnego. Chudziński był bardzo oddany polskim uczniom, których kultura nie była faworyzowana przez władze pruskie. Zapoznawał ich z dziełami patriotycznej literatury polskiej, w tym Adama Mickiewicza, i założył w szkole polskojęzyczną bibliotekę. Zorganizował tajne szkolne stowarzyszenie filomatów i wspierał chłopców w ich narodowej pewności siebie.
Antoni Chudziński był także tłumaczem przysięgłym języka rosyjskiego, pisał liczne petycje i listy do władz rosyjskich w imieniu miejscowej ludności polskiej.
W 1894 r. Antoni Chudziński został mianowany profesorem gimnazjum, a w 1898 r. radcą gimnazjum. W 1901 r. ujawniono tajne powiązania filomatów i zakazano lekcji języka polskiego w szkole.
Antoni Chudziński zmarł jako nauczyciel w 1907 r. i został pochowany na cmentarzu w Strasburgu.
Rodzina
Od 1880 r. był żonaty ze Stanisławą Zielińską, krewną poety Gustawa Zielińskiego. Para miała prawdopodobnie synów
Jerzego Chudzińskiego (1885-1939), księdza i redaktora katolickiego pisma "Pielgrzym", rozstrzelanego przez niemieckie władze okupacyjne
Wincenty Chudziński (* 1889)
Henryk Zygmunt Chudziński (1892-1959), prawnik
Antoni Chudziński napisał liczne książki i artykuły na tematy historyczne, edukacyjne, polityczne i inne w języku niemieckim, polskim i łacińskim.
Pisma niemieckie
Kwestia polska w Prusach, Berlin 1891 Digitalisat
Das Zuviel, ein Grundübel unserer gymnasialen Bildung, w Pädagogisches Archiv, 38, 1896, s. 625-637, 709-726 Anfang
W jaki sposób egzamin końcowy wywiera niepokojący wpływ na nasze nauczanie, 1898? [nie w Pädagogisches Archiv], s. 131 i nast. Początek
Tabelaryczne zestawienie wzrostu ludności powiatu Marienwerder w latach 1867-85, dodatek naukowy do XVI sprawozdania rocznego Königliches Gymnasium zu Strasburg Westpr. über das Schuljahr 1889/90, Strasburg 1890.
Instytucje państwowe Cesarstwa Rzymskiego w ogólnej prezentacji, Gütersloh 1905
Śmierć i kult zmarłych u starożytnych Greków, Gütersloh 1907Piśmiennictwo polskie
Thanatos czyli Śmierć i życie pośmiertne u dawnych Greków : studyum mitologiczno-archeologiczne, Lwów 1886
Ziemia Chełmińsko-Michałowska, Warszawa 1890
Kwestya polska w Prusiech, wiązarek dla spółeczeństwo naszego z powodu obchodu uroczystości 3go maja [Die polnische Frage in Preußen, Bündel für unsere Gesellschaft aus Anlass der Feierlichkeiten zum 3. Mai], Poznań 1891
Unsere Politik Beilage zu meiner Kweatyi polska w Prusiech, Poznan 1891
Brodnica zwischen 1819 und 1863, eine kulturgeschichtliche Skizze nach den Erzählungen eines lebenden Zeugen [Strasburg zwischen 1819 und 1863], in: Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R. 5, 1898
Die polnische Bevölkerung von Chełmińsko-Michałowska nach der Volkszählung vom 1. Dezember 1895. [Die polnische Bevölkerung des Kulmer und des Michelauer Landes nach dem Bevölkerungsverzeichnis vom 1. Dezember 1895], 1900
Brodnica im 18. Jahrhundert [Strasburg im 17. Jahrhundert], Warschau 1903Lateinische Schriften
Ubi et quo tempore ortus sit hymnus Homeri VII in Dionysum [Über Ort und Zeit des Hymnus Homer VII], Strasburg 1886
Szczepan Wierzchosławski: Antoni Chudziński (1849-1907) - pommerscher Ideologe der polnischen Loyalisten in der Caprivi-Ära. In: Zapiski Historyczne, eine Vierteljahresschrift zur Geschichte Pommerns. Z. 4. 2001. S. 131-146
Polski Słownik Biograficzny. T. 3. Warschau 1936. S. 478.