Zygmunt Bauman (ur. 19 listopada 1925 r. w Poznaniu, Polska; zm. 9 stycznia 2017 r. w Leeds, Anglia) był polsko-brytyjskim socjologiem i filozofem.
Bauman mieszkał w Poznaniu w zachodniej Polsce do początku II wojny światowej. Podczas okupacji niemieckiej jego żydowska rodzina uciekła do Związku Radzieckiego. Tam uczęszczał do szkoły z internatem i wstąpił do komunistycznej organizacji młodzieżowej Komsomoł. Bauman rozpoczął studia w Gorkim w 1942 roku. W 1944 r. został zmobilizowany i wysłany do Moskwy jako inspektor milicji, a następnie rozmieszczony jako oficer polityczny w pułku polskich sił zbrojnych w Związku Radzieckim, składającym się z deportowanych Polaków.
W latach 1945-1953 był oficerem politycznym (ostatecznie w stopniu majora) w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, który m.in. zwalczał polski opór antykomunistyczny. Jednocześnie w latach 1945-1948 był zarejestrowany jako agent Informacji Wojskowej o kryptonimie "Semjon". Został zwolniony w 1953 r. z powodu zachodnich kontaktów ojca i jego syjonistycznych poglądów. Sam odrzucił poglądy ojca.
Ukończył studia doktoranckie w 1956 r., a w 1960 r. został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1954 r. był tam wykładowcą socjologii, a w 1962 r. zastąpił na stanowisku profesora Juliana Hochfelda (1911-1966), który obok Stanisława Ossowskiego był jednym z jego nauczycieli akademickich. Na początku stycznia 1968 r. w proteście zrezygnował z członkostwa w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, do której należał od czasów studenckich. Po zamieszkach w marcu 1968 r. i związanej z nimi antysemickiej kampanii oszczerstw stracił stanowisko na Uniwersytecie Warszawskim i wyemigrował do Izraela.
W 1971 roku Bauman został mianowany na katedrę socjologii na Uniwersytecie w Leeds w Wielkiej Brytanii, którą piastował do 1990 roku. Aż do śmierci Bauman mieszkał w Leeds jako emerytowany profesor i nadal publikował. Przez 61 lat był żonaty z pisarką Janiną Bauman (zm. 2009). Od jej śmierci mieszkał z Aleksandrą Jasińską-Kanią, córką byłego przywódcy polskiej partii stalinowskiej Bolesława Bieruta.
Z powodu wydarzeń politycznych Bauman dwukrotnie w swoim życiu musiał emigrować lub uciekać. Wraz z rodziną uciekł przed nazistami do Związku Radzieckiego w 1939 roku i walczył jako polski żołnierz przeciwko Wehrmachtowi. Bauman przeżył głębokie doświadczenia wojny, narodowego socjalizmu, stalinizmu i demokracji, które omawia w swoich teoriach na tle obecnych procesów transformacji. Totalność, inwigilacja, dominacja, marginalizacja i adaptacja to tematy powracające w jego pracach.
Od końca lat 80. stał się znany na całym świecie, nawet poza granicami swojej dyscypliny, głównie dzięki swoim badaniom nad związkiem między kulturą nowoczesności a totalitaryzmem, zwłaszcza niemieckim narodowym socjalizmem i Holokaustem. Dla Baumana Holokaust był jedną z kilku ścieżek, którymi mogło podążyć europejskie Oświecenie. Uznając Holokaust za integralną część europejskiej nowoczesności - która w zasadzie mogłaby zostać powtórzona w dowolnym momencie - udało mu się niejako go "uhistorycznić". Jego praca nad wyłonieniem się Holokaustu z nowoczesnego świata państw zorganizowanych według kryteriów narodowych zawierała teorie politologa Benedicta Andersona.
Podczas gdy Bauman opublikował liczne prace na temat dyskursu postmodernizmu w latach 90., jego najnowsze prace koncentrowały się na nowej kontyngencji, która charakteryzuje warunki życia "płynnej", tj. "upłynnionej" nowoczesności. Aby podkreślić "płynny" stan teraźniejszości, Bauman charakteryzuje różnicę między "ciężką" nowoczesnością a "lekką" ponowoczesnością, której przykładem jest zjawisko władzy. Odnosząc się do koncepcji panoptykonu Michela Foucaulta jako kluczowej metafory współczesnych relacji władzy, Bauman charakteryzuje obecny stan władzy jako "postpanoptyczny". Czyniąc to, nawiązuje do idei Richarda Sennetta. Dla Baumana władza w epoce postmodernizmu porusza się z prędkością sygnałów elektronicznych, co czyni ją trudną do uchwycenia, eksterytorialną i fizycznie niezależną. W rozumieniu Baumana przepływa przez przestrzeń i czas, ale przede wszystkim nie przylega do granic państwowych, które kiedyś były ściśle bronione w epoce nowoczesnej przez wojny, kontrole graniczne i bloki władzy.
W swojej pracy Communities rozwija te podejścia dalej: elity nie sprawują już bezpośredniej kontroli, a siła wiążąca więzi i norm maleje. Zostają one zastąpione pokusami i pokusami obfitości opartymi na pracy i postępie technologicznym: zewnętrznie kontrolowana kolumna marszowa zostaje zastąpiona rojem. Płynna nowoczesność nie uznaje już wizji sprawiedliwego końca świata. Elity wycofują się ze świata, porzucają ambicje utrzymania norm społecznych i stworzenia nowego porządku i stają się quasi-eksterytorialne. Władza nie opiera się już na dominacji, ale na tożsamości grupowej poprzez dystans, na dążeniu do wyodrębnienia się i wykorzystania powierzchownych różnic do egzekwowania indywidualnych praw. Nowe społeczności powstają wzdłuż linii różnic, które odwołują się do praw człowieka z uniwersalistycznymi roszczeniami. Jedną z konsekwencji są zaciekłe "wojny o uznanie", tj. ekstremalne walki o emancypację i tożsamość, które charakteryzują erę postmodernizmu: Obrona małych społeczności wydaje się ważniejsza niż wszystkie inne zobowiązania i prowadzi do wykluczenia i ograniczenia wolności. Te walki o tożsamość mają cechy fundamentalistyczne, jeśli są realizowane wyłącznie jako samorealizacja.
W swojej ostatniej, pośmiertnie opublikowanej pracy, Retrotopia, Bauman mówi o rozprzestrzenianiu się retrotopii społecznych, które nie mają już swojego punktu zaniku w idyllicznej przyszłości, ale w wyidealizowanej przeszłości. Charakteryzują się one gloryfikacją przeszłości i tęsknotą za ciągłością w świecie sfragmentaryzowanym przez neoliberalizm, w którym jednostka staje się coraz bardziej oderwana, oderwana i odłączona. Retrotopie napędzane są tęsknotą za utraconą, skradzioną, "nieumarłą" przeszłością. Bauman podkreśla silny wzrost przemocy w hiper-globalistycznym świecie jako główną przyczynę. Ludzie nie są już gotowi płacić za zyski z wolności utratą bezpieczeństwa, czego domagają się liberalne elity. Coraz częściej oddzielają się od siebie i zastanawiają się nad swoją tożsamością narodową, etniczną, religijną itp. przy "plemiennym ognisku". tożsamości. Rezultatem jest rosnąca agresja i nienawiść wobec "innych", obcokrajowców, ludzi innych wyznań, ludzi szukających ochrony, biednych, bogatych itp.
Bauman otrzymał Nagrodę Amalfi w 1989 roku i Nagrodę Theodora W. Adorno w 1998 roku. W 2010 roku został uhonorowany Nagrodą Księcia Asturii w kategorii Komunikacja i Nauki o Człowieku (wraz z Alainem Touraine). W 2013 r. Bauman odmówił przyjęcia doktoratu honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego w związku z oskarżeniami, że nigdy nie przeprosił za swoje zaangażowanie w stalinowski aparat represji. W 2014 r. Niemieckie Towarzystwo Socjologiczne przyznało mu nagrodę za "wybitną pracę naukową"; laudatorem był Ulrich Beck.
1957: Zagadnienia centralizmu demokratycznego w pracach Lenina. Warszawa: Książka i Wiedza.
1959: Der britische Sozialismus: Quellen, Philosophie, politische Doktrin [Der britische Sozialismus: Quellen, Philosophie, politische Doktrin]. Warschau: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
1960: Klasa, ruch, elita: Studium sociologiczne historii angielskiego ruchu robotniczego [Klasse, Bewegung, Elite: Eine soziologische Studie zur Geschichte der englischen Arbeiterbewegung]. Warschau: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
1960: Z dziejów demokratycznego ideału [Aus der Geschichte des demokratischen Ideals]. Warschau: Iskry.
1960: Kariera: cztery szkice socjologiczne [Karriere. Vier soziologische Skizzen]. Warschau: Iskry.
1961: Z zagadnień współczesnej socjologii amerykańskiej [Fragen der modernen amerikanischen Soziologie]. Warschau: Książka i Wiedza.
1962 (mit Szymon Chodak, Juliusz Strojnowski, Jakub Banaszkiewicz): Parteisysteme des modernen Kapitalismus. Warschau: Książka i Wiedza.
1962: Społeczeństwo, w którym żyjemy [Die Gesellschaft, in der wir leben]. Warschau: Książka i Wiedza.
1962: Zarys socjologii. Zagadnienia i pojęcie [Umriss der Soziologie. Fragen und Begriffe]. Warschau: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
1963: Idee, Ideale, Ideologie [Ideas, Ideals, Ideologien]. Warschau: Iskry.
1964: Zarys marksistowskiej teorii społeczeństwa [Umriß der marxistischen Gesellschaftstheorie]. Warschau: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
1964: Soziologie für den Alltag [Soziology in everyday life]. Warschau: Iskry.
1965: Visionen von der menschlichen Welt. Studien über die gesellschaftlichen Ursprünge und Funktionen der Soziologie [Visionen einer menschlichen Welt. Studien über die gesellschaftliche Genese und Funktion der Soziologie]. Warschau: Książka i Wiedza.
1966: Kultur und Gesellschaft. Präliminarien [Kultur und Gesellschaft. Präliminarien]. Warschau: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Peter Beilharz: Zygmunt Bauman: Dialectic of Modernity. Sage, Londra 2000, ISBN 0-7619-6735-4.
Tony Blackshaw: Zygmunt Bauman (Key Sociologists). Routledge, Londra/New York 2005, ISBN 0-415-35504-4.
Anthony Elliott (a cura di): The Contemporary Bauman. Routledge, Londra 2007, ISBN 0-415-40969-1.
Michael Hviid Jacobsen, Poul Poder (Hrsg.): La sociologia di Zygmunt Bauman: Sfide e critiche. AsHrsgate, Londra 2008, ISBN 0-7546-7060-0.
Richard Kilminster, Ian Varcoe (Hrsg.): Cultura, modernità e rivoluzione: Essays in Honour of Zygmunt Bauman. Routledge, Londra 1995, ISBN 0-415-08266-8.
Dennis Smith: Zygmunt Bauman: Prophet of Postmodernity (Key Contemporary Thinkers). Polity Press, Cambridge 2000, ISBN 0-7456-1899-5.
Keith Tester: Il pensiero sociale di Zygmunt Bauman. Palgrave MacMillan, Houndmills 2004, ISBN 1-4039-1271-8.
Keith Tester, Michael Hviid Jacobsen: Bauman prima della postmodernità: Invitation, Conversations and Annotated Bibliography 1953-1989. Aalborg University Press, Aalborg 2006, ISBN 87-7307-738-0.
Keith Tester, Michael Hviid Jacobsen, Sophia Marshman: Bauman oltre la postmodernità: Conversations, Critiques and Annotated Bibliography 1989-2005. Aalborg University Press, Aalborg 2007, ISBN 87-7307-783-6.
Izabela Wagner: Bauman: A Biography. Polity Press, Oxford 2020, ISBN 978-1-5095-2686-4.
Peter Haffner: Zygmunt Bauman. Il mondo in cui viviamo. Amore, lavoro, felicità e consumo. L'insieme della vita. Una conversazione con Zygmunt Bauman. In: La rivista. 4 luglio 2015.
Peter Haffner: Zygmunt Bauman. Rendere il familiare non familiare. Una conversazione con Peter Haffner. Hoffmann e Campe, Amburgo 2017, ISBN 978-3-455-00154-9.
Andreas Hetzel: Zygmunt Bauman: Modernità e ambivalenza/visioni della postmodernità. In: Gerhard Gamm/Andreas Hetzel/Markus Lilienthal: Interpretazioni. Opere principali "Filosofia sociale". Reclam, Stoccarda 2001, pp. 290-311.
Matthias Junge, Thomas Kron (a cura di): Zygmunt Bauman. Sociologia tra postmodernismo ed etica. Leske + Budrich (utb), Opladen 2002, ISBN 3-8252-2221-7.
Matthias Junge: Zygmunt Bauman. In: Teorie attuali della sociologia. A cura di Dirk Kaesler. Beck, Monaco 2005, ISBN 3-406-52822-8.
Matthias Junge: Zygmunt Bauman: la sociologia nella tensione tra modernità e postmodernità. Un'introduzione. VS, Wiesbaden 2006, ISBN 3-531-14920-2.
Jens Kastner: Politica e postmodernità - Aspetti libertari nella sociologia di Zygmunt Bauman. Unrast, Münster 2002, ISBN 3-89771-403-5.
Jens Kastner: Zygmunt Bauman. Globalizzazione, politica e critica effimera. Turia + Kant, Vienna/Berlino 2015, ISBN 978-3-85132-788-5.
Boris Krause: Solidarietà in tempi di contingenza privatizzata. Gli impulsi di Zygmunt Bauman per un'etica sociale cristiana della postmodernità. Lit, Münster 2005, ISBN 3-8258-8880-0.
Thomas Kron: Individualità morale. Una critica dell'etica postmoderna di Zygmunt Bauman e delle sue implicazioni sociologiche per un ordine sociale attraverso l'individualizzazione. Leske + Budrich, Opladen 2001, ISBN 3-8100-3097-X.
Thomas Kron, Melanie Reddig: Zygmunt Bauman. In: Stephan Moebius, Dirk Quadflieg (eds.): Cultura. Teorie del presente. VS-Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2006, ISBN 3-531-14519-3.
Harald Welzer (a cura di): Sulle rovine della storia. Conversazioni con Raul Hilberg, Hans Mommsen e Zygmunt Bauman. edizione diskord, Tübingen 1999, ISBN 3-89295-659-6.
Letteratura di e su Zygmunt Bauman nel catalogo della Biblioteca Nazionale Tedesca
Opere di e su Zygmunt Bauman nella Biblioteca digitale tedesca
Susanne Lang, Jan Feddersen: "Avrete molto da fare". Intervista in taz, 29 aprile 2006, pp. 1-3.
Elisabeth von Thadden: Intervista: Quando le persone diventano rifiuti. Die Zeit 47/2005, 17 novembre 2005.
Passato plumbeo, modernità effimera (necrologio dettagliato su Radiodienst Polska)
Zygmunt Bauman: L'Olocausto può essere ripetuto? Conferenza tenuta il 3 maggio 1994 presso la Gesamthochschule Kassel, Hessische Landeszentrale für politische Bildung (PDF; 254 kB).
Jens Kastner: Lo Stato e i rifiuti. Jungle World 43/2006, 26 ottobre 2005 (recensione di Zygmunt Bauman: Verworfenes Leben. Die Ausgegrenzten der Moderne, 2005).
Christian Fleck: Ciò che non si deve tacere. Der Standard, 5 aprile 2007.
Kamil Majchrzak: Cosa c'è di così grave? La nuova legge polacca sulla lustrazione e il caso del sopravvissuto all'Olocausto e filosofo Zygmunt Bauman. der Freitag, 26 aprile 2007; online su Ost:Blog.de.
Jens Kastner: Im Kampf gegen Linke: Zum Umgang mit der Vergangenheit des Soziologen Zygmunt Bauman. graswurzelrevolution 319, maggio 2007, p. 17, archiviato dall'originale il 15 dicembre 2011; recuperato il 10 gennaio 2017.
Articoli su Zygmunt Bauman alla radio Deutschlandfunk