Stanisław Brzozowski (* 28 czerwca 1878 w Maziarni koło Chełma, Imperium Rosyjskie; † 30 kwietnia 1911 we Florencji) był polskim filozofem i pisarzem.
Brzozowski rozwijał swoją filozofię głównie pod wpływem filozofów Immanuela Kanta i Johanna Gottlieba Fichtego, a później Karola Marksa, Fryderyka Nietzschego, Henri Bergsona i Williama Jamesa. Jego zaangażowanie w materializm historyczny zbliżyło go do Georgesa Sorela i Antonio Labrioli. Opierając się na Marksie, praca stała się jednym z głównych pojęć jego filozofii.
Brzozowski zmarł na gruźlicę, na którą zachorował w wyniku długotrwałego uwięzienia w carskim więzieniu za działalność w polskim ruchu niepodległościowym. W 1908 r. rosyjski pisarz Władimir Burcew publicznie posądził go o współpracę z carską Ochraną. Oskarżenia były powtarzane w licznych publikacjach ruchu robotniczego. W obronie Brzozowskiego stanęli polscy pisarze Karol Irzykowski, Ostap Ortwin i Wacław Nałkowski, którzy napisali memoriał. Z Brzozowskim solidaryzował się także Stanisław Przybyszewski. Dzieło Brzozowskiego wywarło wpływ na wielu polskich intelektualistów, takich jak Andrzej Trzebiński, Czesław Miłosz i Stanisław Ignacy Witkiewicz.
O materializmie historycznym pisał w następujący sposób: "Materializm historyczny jest bowiem niczym innym jak metodą badania wszystkiego, co jest dziełem ludzkości, w tym moralności, prawa, nauki i sztuki - metodą, która nie podchodzi do problemów z zewnątrz, ale odsłania ich wewnętrzną istotę i chwyta je w ich rozwoju. W końcu cały świat kultury jest dziełem ludzkości, a materializm historyczny pokazuje nam jego wyłanianie się i rozwój z ludzkiego życia i ludzkiej pracy. Materializm historyczny jest samoświadomością historycznej siły twórczej, która rodzi sztukę i literaturę, naukę, prawo, moralność, religię i ekonomię społeczną - ukazuje to wszystko jako dzieło ludzkości i to za jej pracą; pokazuje nam zatem siłę, która tworzy świat kultury z siebie i formuje jego kształty, aby następnie rosnąć za nimi lub ponad nimi. Nie opisuje zatem zjawisk kulturowych z zewnątrz, ale wnika w ich istotę, oświetla problemy, które nieświadomie w nich tkwią, postrzega sztukę jako problem ludzkości i w ten sposób rozwiązuje problemy samej sztuki.
Unter dem Gewicht Gottes (1901)
Philosophie des Handelns. 1903.
Wiry. 1904.
Zeitgenössischer polnischer Roman (1906).
Kultur und Leben. Fragen der Kunst und des Schaffens im Kampf um eine Weltanschauung (1907)
Zeitgenössische Literaturkritik in Polen (1907)
Flammen (1908)
Die Legende vom jungen Polen. Studien über die Struktur der kulturellen Seele (1909)
Ideen. Einführung in die Philosophie der historischen Reife (1910)
Allein unter Menschen (1911, Roman)
Stimmen in der Nacht. Studien über die romantische Sonnenwende der europäischen Kultur (1912)
Memoiren (1913)
Gespenster meiner Zeitgenossen (1914)
Ein Buch über eine alte Frau (1914)
Stanislaw Brzozowski: Der Geschichtsmaterialismus als Kulturphilosophie und andere Schriften. Hrsg. von Aleksandra Konarzewska, Alexander Karl Golec, ibidem-Verlag, Stuttgart 2021, ISBN 978-3-8382-1396-5.
Stanislaw Brzozowski: Flammen. Aus den hinterlassenen Aufzeichnungen des Michael Kaniowski. Bd. 1-2, Bong, Berlin/ Leipzig/ Wien/ Stuttgart 1920.
Stanisław Brzozowski: Materializm historyczny jako filozofia kultury: program filozoficzny. W: Die Neue Zeit: Wochenschrift der Deutschen Sozialdemokratie. Vol. 2, H. 31, 1907, s. 153-160.
Jan Goślicki: Młody Brzozowski. Twórczość Stanisława Brzozowskiego do 1906 roku, Zurych 1980.
Klaudia Hanisch: Links in Polen: Krytyka Polityczna und die Tradition der osteuropäischen Intelligenz, Stuttgart 2013.
Jens Herlth, Edward M. Swiderski (eds.): Stanisław Brzozowski and the Migration of Ideas. Transnational Perspectives on the Intellectual Field in Twentieth-Century Poland and Beyond. transcript, Bielefeld 2019, ISBN 978-3-8376-4641-2.
Aleksandra Konarzewska: Wyjście z niedojrzałości. Seksualność, kultywacja i demistyfikacja świata w prozie Stanisława Brzozowskiego i Witolda Gombrowicza. Berlin/Berno/Wiedeń 2020, ISBN 978-3-631-79718-1.
Holger Politt: Stanisław Brzozowski. Nadzieja wbrew mrocznym czasom. Wiesbaden 1996.
Syska-Lamparska, Rena Anna: Stanisław Brzozowski. A Polish Vichian. Firenze 1987.
Andrzej Walicki: Stanisław Brzozowski and the Polish Beginnings of "Western Marxism". Oxford 1989, ISBN 0-19-827328-2.