Władysław Bartoszewski ([vwaˈdɨswaf bartɔˈʃɛfskʲi] ; * 19 lutego 1922 w Warszawie; † 24 kwietnia 2015 benda) był polskim historykiem, publicystą, politykiem i jako taki dwukrotnym ministrem spraw zagranicznych Polski.
Władysław Bartoszewski był synem katolickiej rodziny urzędniczej. Wiosną 1939 r. zdał maturę w katolickim gimnazjum w Warszawie, a we wrześniu 1940 r., jako 18-letni maturzysta, został aresztowany przez niemiecki patrol podczas ulicznej obławy i deportowany do obozu macierzystego KL Auschwitz jako więzień nr 4427. Po sześciu i pół miesiącach został stamtąd zwolniony w kwietniu 1941 r., według jego własnej relacji na skutek interwencji Polskiego Czerwonego Krzyża, ponieważ był poważnie chory. Kiedy został zwolniony z obozu koncentracyjnego, zwrócono mu cywilne ubranie i portfel z całą zawartością. Następnie przyłączył się do ruchu oporu przeciwko niemieckiej okupacji Polski. W 1942 r. Jan Karski zapoznał go z poetką Zofią Kossak, która była jedną z inicjatorek tajnej chrześcijańsko-żydowskiej organizacji pomocowej Żegota, która uratowała kilka tysięcy Żydów, wystawiając im fałszywe dokumenty tożsamości. Brał udział w tajnych spotkaniach organizatorów Żegoty oraz w Powstaniu Warszawskim w 1944 roku. Uczestniczył w kursach polonistycznych na "Latających Uniwersytetach", które odbywały się w prywatnych mieszkaniach, gdyż okupanci niemieccy zamknęli wszystkie wyższe uczelnie dla Polaków.
Po zakończeniu wojny Bartoszewski podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Wstąpił do Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), jedynej legalnej partii opozycyjnej wobec ówczesnej dominacji stalinowskich komunistów. Od początku 1946 r. pracował krótko jako dziennikarz w partyjnej gazecie PSL "Gazeta Ludowa", ale został namierzony przez polskie służby bezpieczeństwa i spędził łącznie ponad sześć lat w więzieniu od listopada 1946 r. do kwietnia 1948 r. i od grudnia 1949 r. do sierpnia 1954 r. Został zrehabilitowany w 1955 r. i w sierpniu 1954 r. został aresztowany. Został zrehabilitowany w 1955 roku i mógł pracować jako historyk i publicysta.
Bartoszewski napisał kilka prac historycznych dotyczących reakcji Polaków na Holokaust.
W 1980 r. Bartoszewski zaangażował się w ruch demokratyczny skupiony wokół NSZZ "Solidarność". Po wprowadzeniu stanu wojennego został ponownie uwięziony w 1981 roku. Został uwolniony dzięki pomocy przyjaciela rodziny. W kolejnych latach Bartoszewski był profesorem wizytującym m.in. na Uniwersytecie Ludwiga Maximiliana w Monachium, KU Eichstätt i Uniwersytecie w Augsburgu. W latach 1990-1995 był ambasadorem Polski w Wiedniu, mianowanym przez prezydenta Lecha Wałęsę. W 1995 r. objął stanowisko ministra spraw zagranicznych w rządzie Józefa Oleksego, ale podał się do dymisji, gdy Aleksander Kwaśniewski został wybrany na prezydenta. Od czerwca 2000 r. do września 2001 r. był ponownie ministrem spraw zagranicznych Polski, tym razem w rządzie Jerzego Buzka.
W 2003 roku Bartoszewski był patronem XI Forum Towarzystwa Else Lasker-Schüler we Wrocławiu. Po raz pierwszy niemieckie towarzystwo literackie w Polsce przedstawiło swój program, aby promować ideę centrum sztuki prześladowanej, "współczesną formę pracy pamięci" według Władysława Bartoszewskiego. Uznał taką formę "centrum" za "politycznie poprawną i potrzebną". Zaproponował, że wygłosi przemówienie inauguracyjne, jeśli zostanie ono zrealizowane. Centrum Sztuki Prześladowanej zostało założone w Solingen w 2015 roku, a przemówienie inauguracyjne wygłosił przewodniczący Bundestagu Norbert Lammert.
W 60. rocznicę wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz, 27 stycznia 2005 r., Bartoszewski wygłosił głośne przemówienie podczas uroczystości upamiętniających to wydarzenie, a w kampanii wyborczej do parlamentu w 2007 r. Bartoszewski opowiedział się po stronie opozycyjnej Platformy Obywatelskiej PO. Podczas kampanii wyborczej wygłosił przemówienie, w którym oskarżył rządzącą partię PiS o niszczenie reputacji Polski na świecie, a także oskarżył dyplomatów mianowanych przez rząd o bycie "dyplomatami-amatorami". Podkreślił, że ma już 85 lat i chce umrzeć w wolnej Polsce. Przemówienie to stało się znane poza granicami Polski. Od listopada 2007 r. był sekretarzem stanu i doradcą ds. polityki zagranicznej premiera Donalda Tuska. Bartoszewski był szczególnie odpowiedzialny za stosunki polsko-niemieckie i polsko-żydowskie. W tej roli był bardzo krytyczny wobec planowanego Centrum przeciwko Wypędzeniom w Berlinie. Tuż po nominacji Bartoszewski zapowiedział, że będzie dążył do dialogu z Niemcami na temat historii.
W wywiadzie dla Gazety Wyborczej z 13 sierpnia 2009 r. powiedział na koniec:
Od 2009 roku Bartoszewski był także patronem GFPS Polska, polskiego stowarzyszenia partnerskiego GFPS - Wspólnoty Wymiany Studenckiej w Europie Środkowej i Wschodniej, które promuje porozumienie między Niemcami, Polską, Czechami i Białorusią poprzez programy wymiany i inne wydarzenia. Bartoszewski pozostał aktywny pomimo zaawansowanego wieku. 19 kwietnia 2015 r. wygłosił przemówienie z okazji 72. rocznicy powstania w getcie warszawskim. W dniu śmierci 93-letni Bartoszewski napisał rano tekst przemówienia z okazji polsko-niemieckiego spotkania rządowego, a po południu zmarł. Został pochowany 4 maja 2015 r. na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w obecności prezydentów Joachima Gaucka i Bronisława Komorowskiego.
1965: Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
1981: Doktor honoris causa Uniwersytetu Londyńskiego
1982/83: stypendysta Wissenschaftskolleg zu Berlin
1983: Nagroda Herdera, Wiedeń
1984: doktorat honoris causa Uniwersytetu w Baltimore
Bartoszewski położył wybitne zasługi dla pojednania polsko-niemieckiego i został uhonorowany Nagrodą Pokojową Niemieckiego Handlu Książką w 1986 r.; mowę pochwalną wygłosił Hans Maier.
W 1991 r. Bartoszewski został odznaczony przez Richarda von Weizsäckera Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec. W tym samym roku został uhonorowany tytułem honorowego obywatela Izraela.
1995: Wielka Złota Odznaka Honorowa na Wstędze za Zasługi dla Republiki Austrii.
1995: Nagroda Romano Guardiniego
1996: Nagroda im. Heinricha Braunsa i Nagroda im. Heinricha Heinego przyznana przez miasto Düsseldorf
W 1997 r. Bartoszewski został odznaczony Wielkim Krzyżem Zasługi z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec. Zaraz po nominacji na ministra spraw zagranicznych wygłosił bardzo nagłośnione przemówienie w niemieckim Bundestagu. Mówił w nim o "nowych Niemczech", które w pozytywny sposób pogodziły się z przeszłością.
1997: Medal św. Liboriusza za Jedność i Pokój od archidiecezji Paderborn.
1997: Prezydent Erwin Teufel przyznał mu Medal Zasługi Badenii-Wirtembergii.
2001: Honorowe Obywatelstwo Akademickie Uniwersytetu w Augsburgu.
2001: Komandor z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej
3 września 2001 r. Johannes Rau odznaczył go Wielkim Krzyżem Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec.
2002: Nagroda Humanistyczna Niemieckiego Stowarzyszenia Filologów Klasycznych i Nagroda Eugena Kogona.
2002: Doktor honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego
2002: Międzynarodowa Nagroda Brydżowa
2007: Nagroda Ambasady USA im. Jana Nowaka Jeziorańskiego
W 2007 r. prezydent Słowacji przyznał mu w Bratysławie Międzynarodową Nagrodę Adalberta.
2008 Bartoszewski otrzymał pierwszą Europejską Nagrodę Praw Obywatelskich Sinti i Romów w wysokości 15 000 euro.
2008 Otrzymał Nagrodę im. Adama Mickiewicza za zasługi dla współpracy polsko-niemiecko-francuskiej.
2008 Przyznano Nagrodę Obywatelską Miasta Kassel Szkło Rozsądku.
2008: Nagroda Towarzystwa Niemieckiego za zasługi dla zjednoczenia Niemiec i Europy.
2009: Nagroda im. cesarza Ottona przyznawana przez miasto Magdeburg
2009: Mianowany Komandorem Legii Honorowej.
W 2009 r. został uhonorowany przez prezydenta ministra Jürgena Rüttgersa w opactwie Brauweiler jako pierwszy laureat "Nagrody Richeza" kraju związkowego Nadrenia Północna-Westfalia za wybitne zasługi na rzecz porozumienia i pojednania między Niemcami i Polakami.
2012: Order Białego Podwójnego Krzyża 2 klasy
2012: Honorowy obywatel Krakowa
2013: Nagroda im. Elie Wiesela przyznawana przez Muzeum Pamięci Holokaustu w Stanach Zjednoczonych
2014: Medal za szczególne zasługi dla kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie w zjednoczonej Europie i świecie
2014: Honorowe członkostwo w Stowarzyszeniu Trójkąta Weimarskiego
2014: Bawarski Order Zasługi
Bartoszewski opublikował ponad 40 książek i 1200 artykułów w różnych językach. Jego prace dotyczą głównie II wojny światowej i Holokaustu; jego pierwsza książka dotyczyła Ericha von dem Bach-Zelewskiego. Często pisał również o relacjach między Polakami, Żydami i Niemcami.
Poniższa lista została ograniczona do daty pierwszej publikacji i tytułu, szczegółową listę można znaleźć we wpisie w polskiej Wikipedii.
1961: Erich von dem Bach
1962: Konspiracyjne Varsaviana poetyckie 1939-1944: zarys informacyjny
1966: Organizacja małego sabotażu "Wawer" w Warszawie (1940-1944)
1967: Ten jest z Ojczyzny mojej. Polen mit der Hilfe für Juden 1939-1945 (mit Zofia Lewinowna)
1967: Warschauer Ring des Todes 1939-1944
1970: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939-1949 (mit Bogdan Brzeziński und Leszek Moczulski)
1974: Die Zivilbevölkerung während des Warschauer Aufstands. Presse, Flugblätter und andere Publikationen der Aufständischen I-III
1974: 1859 Tage von Warschau (mit Aleksander Gieysztor)
1979: Der polnische Untergrundstaat
1983: Das Schicksal der Warschauer Juden 1939-1943, zum vierzigsten Jahrestag des Aufstands im Warschauer Ghetto
1984: Herbst der Hoffnung: Es lohnt sich, anständig zu sein
1984: Tage einer kämpfenden Hauptstadt. Chronik des Warschauer Aufstandes
1985: Methoden und Praktiken des Sicherheitsdienstes im ersten Jahrzehnt der Volksrepublik Polen (unter Pseudonym Jan Kowalski)
1986: Syndikat der Verbrechen (unter dem Pseudonym "ZZZ")
1987: Auf dem Weg zur Unabhängigkeit
1988: Es lohnt sich, anständig zu sein. Skizze für ein Tagebuch
1990: Es lohnt sich, anständig zu sein. Persönliche und nicht-persönliche Texte
2001: Jenseits des Grabens. Ausgewählte Reden und Interviews - Juli-Dezember 2000
2001: Eine gemeinsame europäische Verantwortung. Ausgewählte Reden und Interviews, Januar-Juli 2001
2005: Moja Jerozolima, mój Izrael. Władysław Bartoszewski im Gespräch mit Joanna Szwedowska (Mythos Andrzej Paczkowski)
2006: Władysław Bartoszewski: ein Interview (Mythos Michał Komar)
2006: Dziennik z internowania. Jaworze 15. Dezember 1981 bis 19. April 1982
2010: O Niemcach i Polakach. Memories. Vorhersagen. Nadzieje (Wörtl.: Über Deutsche und Polen. Erinnerungen. Prognosen. Hoffnungen), ISBN 978-83-08-04422-3
2010: Und es gab ein jüdisches Viertel in Warschau (Wörtl.: Es war ein jüdisches Viertel in Warschau; mit Marek Edelman)
2022: Rascheln wie ein wilder Tapir. Bartoszewski in 123 odsłonach (Anekdoten), ISBN 978-83-277-3005-3
1967: Die polnische Untergrundpresse in den Jahren 1939 bis 1945.
1969: Der Todesring um Warschau 1939-1944. Bearb.: Wanda Symonowicz u. Halina Zawadzka.
1983: Getto warszawskie, jakim było naprawdę. Świadectwo chrześcijanina. Ze wstępem Stanisława Lema i dokumentacją fotograficzną. ISBN 978-3-596-30412-7
1983: Jesień nadziei: Opłaca się być przyzwoitym. Zredagowana z posłowiem przez Reinholda Lehmanna.
1986: Uczyć się od historii? Eseje i przemówienia o wojennej i powojennej historii Polski. Przedmowa Stanisława Lema. Z polskiego przełożyli Nina Kozłowski i Jens Reuter.
1987: Łączy nas przelana krew. Żydzi i Polacy podczas ostatecznego rozwiązania. Edited and translated by Nina Kozlowski (first published in 1970), ISBN 3-10-004807-5.
1990: Polacy i Żydzi w czasach "ostatecznego rozwiązania".
1995: Opłaca się być przyzwoitym. ISBN 978-3-451-04449-6.
2000: Nie ma pokoju bez wolności. Refleksje współczesnego świadka końca wieku. Z przedmową Hansa Koschnicka. Tłumaczenie z języka polskiego: Nina Kozlowski. ISBN 978-3-789-06936-9.
2002: Stosunki polsko-niemieckie - wczoraj, dziś i jutro. Przedmowa Gerharda von Graevenitza.
2005: Und reiß uns den Hass aus der Seele. ISBN 978-838-665318-8.
2015: My Auschwitz. Schöningh Verlag, ISBN 978-3-506-78119-2.
w kolejności publikacji
Krzysztof Ruchniewicz: Władysław Bartoszewski (1922). W: Jan-Pieter Barbian, Marek Zybura (red.): Erlebte Nachbarschaft. Aspekty stosunków polsko-niemieckich w XX wieku. Harrassowitz, Wiesbaden 1999, ISBN 3-447-04149-8, pp. 279-286.
Hans Maier: Władysław Bartoszewski - budowniczy mostów. In: Stimmen der Zeit, vol. 220 (2002), pp. 363-370.
Markus Hildebrand: Śladami stosunków polsko-niemieckich po 1989 roku: Władysław Bartoszewski i jego relacje z Helmutem Kohlem i Richardem von Weizsäckerem. W: Komunikaty historyczno-polityczne. Archiwum Polityki Chrześcijańsko-Demokratycznej. Vol. 29 (2022), pp. 79-103.