Stanisław I Leszczyński (właściwie Stanisław Bogusław Leszczyński; * 20 października 1677 we Lwowie, Polska-Litwa; † 23 lutego 1766 w Lunéville, Lotaryngia) był polskim arystokratą, magnatem, urzędnikiem państwowym, księciem Lotaryngii i Baru, cesarskim hrabią Świętego Cesarstwa Rzymskiego i mężem stanu ze szlacheckiego rodu Leszczyńskich.
Leszczyński został wybrany na głowę państwa jako król Polski i wielki książę litewski podczas wielkiej wojny północnej 1704-1709 i ponownie podczas próżni władzy w wojnie o sukcesję polską 1733-1736 i został tytularnym władcą Polski i Litwy od 1736 roku.
Małżeństwo jego córki Marii Leszczyńskiej z francuskim królem Ludwikiem XV ostatecznie przyniosło mu księstwa Lotaryngii i Baru w 1737 roku, które po jego śmierci przypadły Królestwu Francji.
Stanisław urodził się jako syn Anny z Jabłonowskich Leszczyńskiej i hrabiego Rafała Leszczyńskiego ze Lwowa. Przed wyborem na króla piastował różne urzędy w królestwie, od 1696 r. był starostą odolanowskim, od 1697 r. wielkorządcą Królestwa Polskiego, a od 1699 r. wojewodą poznańskim. Członkowie rodziny Leszczyńskich byli również hrabiami cesarskimi w Świętym Cesarstwie Rzymskim od 1473 roku. Był dyplomatą w służbie cywilnej królów Jana III Sobieskiego i jego następcy Augusta II. W 1698 r. Stanisław poślubił w Krakowie hrabinę Katarzynę Opalińską. W 1699 r. urodziła się ich córka Anna, a w 1703 r. druga córka Maria.
Wojna przeciwko Królestwu Szwecji uzgodniona między carem Piotrem I, królem Polski Augustem II i Fryderykiem IV Duńskim w Moskwie w 1699 r. potoczyła się inaczej niż planowano. Zamiast oczekiwanych zdobyczy terytorialnych na Bałtyku, August II nie osiągnął żadnych sukcesów militarnych przeciwko królowi Szwecji Karolowi XII. Wręcz przeciwnie, od 1702 r. terytorium Polski stało się bezpośrednim obszarem rozmieszczenia i teatrem wojny dla wojsk szwedzkich.
Po zwycięstwie w Krakowie w 1702 r. i zdobyciu Thornu przez Karola XII, pozycja militarna i gospodarcza Augusta II była beznadziejna. Z powodu wyniszczającej sytuacji ekonomicznej polska szlachta podzieliła się na kilka obozów. Konfederacja Warszawska naciskała na zakończenie wojny. Stanisław Leszczyński dołączył do niej i prowadził negocjacje pokojowe z Karolem XII od 1704 roku.
Zaufanie Karola XII do Stanisława Leszczyńskiego zadecydowało o jego poparciu w wyborze na króla i wielkiego księcia. Stanisław był w stanie przeciwstawić się francuskiemu kandydatowi Franciszkowi Ludwikowi Burbonowi, księciu de Condé. Stanisław wygrał również elekcję 12 lipca 1704 r. przeciwko kandydaturze polskiego magnata Jerzego Dominika Lubomirskiego i litewskiego księcia Radziwiłła i został wybrany przez zwolenników Konfederacji Warszawskiej. Zwolennicy Konfederacji Sandomierskiej nie wzięli udziału w elekcji i nie opowiedzieli się za Stanisławem I Leszczyńskim. Uroczystości koronacyjne odbyły się w Warszawie 4 października 1705 r.
Okupacja elektoratu saskiego i groźba bankructwa państwa skłoniły Tajną Radę, będącą pod wpływem stanów, do podpisania 13 października 1706 r. pokoju altransztadzkiego ze Szwecją.
31 grudnia 1706 r. August II podpisał traktat uzgodniony pod jego nieobecność, zrzekając się tym samym korony polsko-litewskiej.
Polityczny los Stanisława I był ściśle związany z militarnym losem Karola XII. Wojska rosyjskie pokonały armię szwedzką w bitwie pod Połtawą. Karol i jego pozostałe wojska szukały schronienia na Krymie w Imperium Osmańskim. Zaraz potem August II anulował warunki pokoju w Altranstadt. W 1709 r. został uznany za prawowitego króla przez znaczną część polskiej szlachty.
Mając tylko kilku własnych zwolenników i nieliczne oddziały szwedzkie, Stanisław I Leszczyński uciekł przez Szczecin i Stralsund do Kristianstad i Sztokholmu. Stanisławowi I odmówiono zgody na abdykację jako króla Polski przez Karola XII. Ten ostatni liczył na pomoc wojskową ze strony Ahmeda III, co wykluczało powrót do Polski Stanisława, który, podobnie jak wielu jego zwolenników, stracił majątek. Stanisław I podążył za Karolem XII do Bender i w 1714 r. otrzymał azyl w rządzonym przez Szwedów Księstwie Palatynatu-Zweibrücken jako tymczasowe rozwiązanie do czasu odzyskania Polski, gdzie pozwolono mu utrzymać własny dwór w Zweibrücken. Jednak wkrótce nadwyrężyło to zasoby finansowe tego terytorium. Pałac Tschifflick do dziś jest tego świadectwem. Tutaj zmarła jego najstarsza córka Anna Leszczyńska.
Po śmierci Karola XII w 1718 r. Stanisław został zmuszony do opuszczenia księstwa i poprosił księcia Leopolda Lotaryńskiego o schronienie. Aby uchronić się przed atakami na swoją osobę ze strony Augusta II, udał się wraz z rodziną do bezpiecznych francuskich miast garnizonowych Landau i Weissenburg w Alzacji.
Po 1723 r. Jeanne-Agnès Berthelot de Pléneuf zaaranżowała małżeństwo jego córki Marii Leszczyńskiej z Ludwikiem XV, które odbyło się 5 września 1725 r. w Fontainebleau. W 1725 r. Stanisław i jego żona przeprowadzili się do Chambord.
Podczas polskiej wojny sukcesyjnej (1733-1735/1738) król Ludwik XV poparł starania Stanisława Leszczyńskiego o odzyskanie polskiej korony. Stanisław powrócił do Polski z wygnania we Francji po śmierci Augusta II i został wybrany na króla i wielkiego księcia po raz drugi 11 września 1733 r. zdecydowaną większością głosów elektorów. Został jednak obalony i pozbawiony władzy przez koalicję wojskową Austrii, Rosji i elektorskiej Saksonii, a także część polskiej szlachty, która poparła wybór Augusta III i jego koronację 17 stycznia 1734 roku.
We wstępnym pokoju wiedeńskim zawartym między Francją a Austrią w Wiedniu 3 października 1735 r. Francja uznała elektora saskiego za króla Polski. Traktat został również podpisany przez Polskę, Rosję, Hiszpanię i Sardynię-Piemont do 1 maja 1737 r. w pokoju ostatecznym. W dniu 18 listopada 1738 r. pokój wiedeński został opublikowany, a preliminaria pokojowe z 1735 r. zostały potwierdzone.
Stanisław najpierw uciekł do Gdańska, a następnie znalazł schronienie u króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I w Królewcu w 1734 roku. Francja zrezygnowała z interwencji wojskowej i osiągnęła porozumienie z Austrią we wstępnym pokoju wiedeńskim z 1735 roku.
Jednym z rezultatów negocjacji traktatowych była wymiana księstw Bar i Lotaryngii na Wielkie Księstwo Toskanii po śmierci ostatniego wielkiego księcia Gian Gastone de' Medici.
W 1736 r. Stanisław został mianowany księciem Baru. Po śmierci Gian Gastone de' Medici, Lotaryngia również została przeniesiona do Francji, po czym Stanisław przeniósł swoją rezydencję do zamków Commercy i Lunéville. Do zarządzania księstwami wyznaczono francuskiego Intendenta Sprawiedliwości, Policji i Finansów z siedzibą w Nancy, który przygotował uzgodnioną aneksję po śmierci Stanisława. Stanisław otrzymywał dwa miliony liwrów rocznie jako rentę. W następnych latach na dworze Stanisława w Lunéville rozwinęło się ważne życie kulturalne.
W 1747 r. jego żona Katarzyna zmarła w Lunéville w wieku 66 lat. Stanisław Leszczyński zmarł w tragicznych okolicznościach. 5 lutego 1766 r. jego ubranie zapaliło się w kominku, a on sam doznał poważnych poparzeń. Po kilku tygodniach prób złagodzenia cierpienia zmarł na zamku w Lunéville 23 lutego w wieku 88 lat. Podobnie jak Katarzyna, Stanisław został pochowany w 1766 r. w kościele Notre-Dame-de-Bonsecours w Nancy, zbudowanym przez Emmanuela Héré. Zaraz potem oba księstwa zostały przyłączone do Francji. Doczesne szczątki króla zostały przeniesione do Polski w 1814 roku. Po kilkukrotnym przechowywaniu, pochowano je dopiero w 1938 roku w katedrze na Wawelu w Krakowie.
Anna Leszczyńska (1699-1717), księżniczka polska
Maria Leszczyńska (1703-1768), księżniczka polska, a od 1725 r. królowa Francji.
Opera Giuseppe Verdiego "Un giorno di regno" opowiada o powrocie Leszczyńskiego do Polski w 1733 r. Carl Millöcker podejmuje ten sam temat w swojej operetce "Der Bettelstudent".
Prywatna szkoła katolicka Collège Stanislas w Paryżu nosi imię Leszczyńskiego.
Leszczyński, a raczej jego nadworny kucharz, jest uważany za wynalazcę pasztetu królowej.
Campbell Thomas. 1842, Fryderyk Wielki: His Court and Times, Fryderyk Wielki, król Prus Fryderyk, Fryderyk Szoberl, Stanisław Leszczyński.
Luynes, Duc de. 1860-1865. mémoires. Paryż.
Boyé, Pierre. 1898. La cour polonaise de Lunéville (1737-1766). Nancy.
Boyé. Pierre. 1910. Les châteaux du roi Stanislas en Lorraine. Nancy.
Boyé, Pierre. 1939. le Chancelier Chaument de la Galaizière et sa famille. Nancy.
Boyé, Pierre. 1939. le mariage de Marie Leszcynska et l'europe, Nancy.
Chapotot, Stéphanie. 1999. Les jardins du roi Stanislas en Lorraine. Metz: Editions Serpenoise.
Rau-von der Schulenburg, Julia. 1973. Emmanuel Héré, Premier architecte of Stanislas Leszczynski in Lorraine, 1705-1763 (Frankfurter Forschungen zur Architekturgeschichte. Vol. 4), Berlin.