Mordechaj Anielewicz (ur. 1919 r. w Wyszkowie, Polska; zm. 8 maja 1943 r. w Warszawie) był polsko-żydowskim bojownikiem ruchu oporu przeciwko narodowemu socjalizmowi w okupowanej przez Niemców Polsce podczas II wojny światowej.
Jako przywódca warszawskiej grupy syjonistyczno-socjalistycznej organizacji młodzieżowej Haszomer Hacair, Anielewicz odegrał kluczową rolę w tworzeniu Żydowskiej Organizacji Bojowej (w skrócie ŻOB) w warszawskim getcie od 1942 roku. W 1943 r. stanął na czele powstania w getcie warszawskim, którego więźniowie mieli zostać deportowani do obozu zagłady w Treblince. W końcowej fazie tego powstania, które trwało około czterech tygodni między połową kwietnia a połową maja 1943 r., padł ofiarą ostatecznie militarnie lepszych jednostek SS i Waffen-SS, podobnie jak większość z jego 1,000 do 1,300 towarzyszy walki.
Wkrótce po ukończeniu szkoły średniej Mordechaj Anielewicz dołączył do socjalistyczno-syjonistycznego ruchu młodzieżowego HaShomer HaTzair, gdzie powierzono mu zadania organizacyjne i przywódcze. Na początku 1940 r. jako aktywista zakładał podziemne grupy młodzieżowe i nielegalne gazety. Latem 1941 r. Anielewicz zaczął przekształcać podziemne ruchy młodzieżowe w zbrojny ruch oporu i tworzyć organizacje samopomocy w warszawskim getcie.
Latem 1942 r. przebywał w południowo-zachodniej części Polski, która została zajęta przez nazistowskie Niemcy w 1939 r. i weszła w skład polskiego Generalnego Gubernatorstwa. Po jego powrocie do Warszawy w getcie pozostało już tylko 60 000 z 350 000 Żydów, z których większość została deportowana do obozu zagłady w Treblince. Anielewicz zrobił wszystko, co w jego mocy, aby wzmocnić Żydowską Organizację Bojową (w skrócie ŻOB) i aktywnie walczył z narodowymi socjalistami. Po masowych deportacjach poparcie dla zbrojnego oporu w getcie było znacznie większe niż kiedykolwiek wcześniej. W listopadzie 1942 r. Anielewicz został mianowany komendantem Żydowskiej Organizacji Bojowej. Do stycznia 1943 r. broń palna i amunicja były organizowane na różne sposoby (czarny rynek, kontakty z polskimi podziemnymi grupami oporu) poza gettem w innych częściach Warszawy i przemycane do getta ze znacznym ryzykiem dla zaangażowanych osób.
18 stycznia 1943 r. sztab ŻOB został zaskoczony drugą masową deportacją z getta warszawskiego i nie zdążył zameldować o sytuacji. Anielewicz dowodził wielką bitwą uliczną. Część bojowców celowo przyłączyła się do deportowanych. Na sygnał zaatakowali strażników SS, podczas gdy pozostali Żydzi uciekli. Wielu żydowskich bojowników ruchu oporu zginęło, ale Anielewicz pozostał przy życiu.
Cztery dni później deportacje zostały wstrzymane. Pracownicy ŻOB zdawali sobie sprawę, że mogą jedynie tymczasowo wstrzymać deportacje i intensywnie przygotowywali się do kolejnego starcia z SS.
Ostatnia deportacja Żydów została zarządzona 19 kwietnia 1943 roku. Był to sygnał do właściwej, głównej fazy powstania w getcie warszawskim. Początkowo żydowscy bojownicy ruchu oporu zadali takie straty SS i Waffen-SS pod dowództwem Gruppenführera SS Jürgena Stroopa, że poczuli się zmuszeni do odwrotu. Po powrocie wzmocnionych oddziałów niemieckich z cięższym sprzętem, walki od domu do domu trwały trzy dni.
Na początku powstania Anielewicz należał do głównej grupy bojowników. Kiedy skończyły się walki między domami, a bitwy uliczne coraz częściej szły na korzyść powstańców, i kiedy SS zaczęło rozmieszczać bardziej masowe kontyngenty wojsk przeciwko pozostałym żydowskim bojownikom, wycofał się wraz ze swoim sztabem do jednego z około 16 bunkrów, z których większość została założona przez powstańców, przy Miłastrasse 18. SS spaliło getto blok po bloku. 8 maja 1943 r. w bunkrze przy Miłej 18 zginął Anielewicz, jego dziewczyna Mira Fuchrer i większość personelu ŻOB. Dokładne okoliczności jego śmierci nie są znane, ponieważ nie ma naocznych świadków, a ciała nie zostały oficjalnie odnalezione. Niektórzy zakładają zbiorowe samobójstwo, podczas gdy inni uważają, że uwięzieni w bunkrze udusili się z powodu spalin uwolnionych przez Niemców. Kwestią sporną jest również miejsce znalezienia ciała Anielewicza. Nie można zweryfikować przypuszczenia, że niektórzy z ocalałych bojowników odzyskali ciała lub ich części i pochowali je w jakiejś formie w pobliskim krematorium. Wielu z nich pozostało pochowanych pod ruinami getta.
W pożegnalnym liście do przyjaciela Anielewicz napisał 23 kwietnia 1943 r. (fragment):
W 1946 r., rok po zakończeniu II wojny światowej i wyzwoleniu spod narodowego socjalizmu, nad bunkrem Miła 18 usypano wzgórze z gruzów spalonego warszawskiego getta, a na jego szczycie wzniesiono w formie obelisku pomnik ku czci Anielewicza i jego towarzyszy walki. Oprócz nazwiska Mordechaja Anielewicza wyryto na nim nazwiska 50 innych powstańców, którzy zginęli tam razem z nim i których tożsamość została zweryfikowana przez historyków.
Pamięci Mordechaja Anielewicza poświęcony jest również kibuc Jad Mordechaj w Izraelu, założony w 1943 r., czyli w roku jego śmierci. Wiele ulic w Izraelu również nosi jego imię. Na Placu Getta Warszawskiego w Yad Vashem w Jerozolimie, najważniejszym miejscu upamiętniającym nazistowskie ludobójstwo europejskich Żydów, znajduje się kopia warszawskiego pomnika upamiętniającego powstanie w getcie, na którym Anielewicz jest przedstawiony jako centralna bohaterska postać. Oprócz wspomnianych warszawskich pomników, jego imię nosi jedna z ulic. W miejscu jego urodzenia znajduje się pomnik z napisami w języku polskim, hebrajskim i angielskim.
Sabine Gebhardt-Herzberg: Pieśń pisana jest krwią, a nie ołowiem. Mordechaj Anielewicz i powstanie w getcie warszawskim, publikacja własna, Bielefeld 2003, ISBN 3-00-013643-6.
Arno Lustiger: Walczyć aż do śmierci. Das Buch vom Widerstand der Juden 1933-1945, Kolonia : Kiepenheuer & Witsch, 1994, ISBN 3-462-02292-X, s. 83-85.