Johannes Cyprian (także: Johann Cyprianus; * 24 października 1642 w Rawitsch; † 12 marca 1723 w Lipsku) był polskim fizykiem i teologiem luterańskim.
Cyprian był synem kupca i handlarza Georga Cypriana. Jego matka Susanne Renner urodziła się na Śląsku i była córką kupca z Gurau. Pochodziła z polskiej rodziny i pozostała katoliczką. Jego dziadek Johann Cyprian, który zmarł w wieku 103 lat, również był katolikiem i ożenił się z Rebekką Sehlin z Kolonii.
W młodym wieku Cyprian otrzymał dobre wykształcenie od swojego protestanckiego ojca. W wieku dwunastu lat uczęszczał do rozszerzonej szkoły w swoim rodzinnym mieście. W 1654 roku Szwedzi najechali jego ojczyznę, a jego rodzina uciekła do Herrnstadt na Śląsku. Tam przez sześć miesięcy kontynuował naukę w miejscowej szkole.
Następnie uczęszczał do Gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu w 1655 r., a od 1662 r. na Uniwersytet w Lipsku, gdzie początkowo studiował filozofię. Cyprian uczęszczał na wykłady Johanna Adama Schertzera, Christiana Thomasiusa, Friedricha Rappolda (1615-1676) i Valentina Albertiego. Studiował dialektykę i metafizykę u Johanna Sigismunda Schwencka († 1670), język hebrajski u Johanna Benedicta Carpzova II i Valentina Friderici (1630-1702) oraz prawo u Bartholomäusa Leonharda Schwendendörffera i Georga Tobiasa Schwendendörffera. W 1663 r. został bakałarzem, a w 1664 r. uzyskał tytuł magistra filozofii. 22 maja 1665 r. habilitował się rozprawą de signis.
Jednocześnie poświęcił się studiowaniu teologii. W tym celu uczęszczał na wykłady Schertzera, Georga Möbiusa, Rappolda, Albertiego i Johannesa Oleariusa. W 1669 r. przeniósł się na Uniwersytet w Jenie, gdzie został przyjęty przez historyka Johanna Andreasa Bose, z którego biblioteki mógł korzystać. Studiował tam historię kościelną i cywilną. Jednocześnie uczęszczał na wykłady teologiczne Friedemanna Bechmanna, Johannesa Musäusa i Sebastiana Niemanna. Po powrocie do Lipska i ukończeniu pracy doktorskiej De Adoratione w 1670 r. został upoważniony do prowadzenia wykładów teologicznych. W 1675 r. został stypendystą w małym Fürstenkollegium, a w 1676 r. adiunktem na wydziale filozoficznym i profesorem nadzwyczajnym fizyki.
Po przyjęciu na Wydział Teologiczny jako bakałarz teologii w 1677 roku, Cyprian został mianowany profesorem zwyczajnym fizyki w 1678 roku. 22 sierpnia 1678 r. uzyskał licencjat z teologii, a 26 kwietnia 1679 r. został kolegiatą Wielkiego Kolegium Książąt, któremu przewodniczył jako prepozyt w latach 1680 i 1688. Po pełnieniu funkcji administratora wiosek uniwersyteckich w 1699 r., 3 września 1699 r. został asesorem wydziału teologicznego. 9 listopada 1699 r. uzyskał tytuł doktora teologii na podstawie rozprawy Pro Loco. W 1700 r. został profesorem nadzwyczajnym teologii i seniorem narodu polskiego. W 1710 r. awansował na profesora zwyczajnego teologii, w 1713 r. został kanonikiem w Zeitz, a w 1715 r. w Miśni, gdzie był eforem stypendystów elektorskich. W 1721 r. został najwyższym dostojnikiem wydziału teologicznego jako jego pierwszy profesor i, jako najstarszy członek uniwersytetu, seniorem uniwersytetu w Lipsku.
Osiągnął te zaszczyty w życiu uniwersyteckim dzięki niestrudzonemu zaangażowaniu w zadania organizacyjne uczelni. Na przykład w latach 1707 i 1710 pełnił funkcję dziekana Wydziału Filozoficznego w Lipsku, siedmiokrotnie był dziekanem tegoż wydziału, dwukrotnie był wicekanclerzem uniwersytetu, a w 1718 r. inspektorem gospodarki uniwersyteckiej i konsystorza lipskiego. Od 1715 r. do końca życia był stałym dziekanem wydziału teologicznego, a w semestrach zimowych 1682, 1690, 1696, 1702, 1708, 1712 i 1718 r. pełnił funkcję rektora macierzystej uczelni. Cyprian był członkiem różnych lipskich towarzystw naukowych, a w 1716 r. był prepozytem Paulinerkollegium i Paulinerkirche. Był współzałożycielem Acta Eruditorum. Zmarł w wieku 80 lat po ataku serca i został pochowany w kościele Paulinerkirche 14 marca 1723 roku.
Jego małżeństwo zawarte 25 stycznia 1680 r. z Christiną († 6 grudnia 1727 r.), córką Georga Möbiusa, wdową po Oberhofgerichtsadvokat Friedrich Tobias Möbius, pozostało bezdzietne.
Cyprian zawsze był klasyfikowany jako mało znaczący teolog w historii teologii. W rzeczywistości należy przyjąć inne podejście hermeneutyczne przy bliższej analizie jego historycznych osiągnięć. Cyprian nie tylko pracował nad historią życia Wolfganga Franza, ale także napisał biografie wielu współczesnych mu osób. Na przykład Johanna Jakoba von Ryssela (1627-1699), Quirina Hartmanna Schachera (1597-1670), Christiana Siegmunda Schachera, Johanna Friedricha Ortloba (1661-1700), Johanna Alexandra Christa (1648-1707), Georga Lehmanna (1616-1699) czy Ottona Mencke.
Być może nie wyróżniał się szczególnie pod względem egzegetycznym czy homiletycznym. Jednak jako przedstawiciel luterańskiej ortodoksji był głęboko zaangażowany w spory z pietyzmem. Sam należał do lipskiego kręgu wczesnego oświecenia. Jako jeden z najwyższych przedstawicieli saksońskiej opinii teologicznej w tamtym czasie, jego sfera wpływów musiała być niebagatelna. Pojawił się również jako despositor licznych responentów.
Diss. De contradictione enunciationum, pro Loco Diss. Prior. 1667.
Diss. De indifferentiismo morali historice, deduco eque sana Philosophia impugnato, Diss. Pro Loco posterior. 1668.
Dissertatio historico-politica de statu et motibus Galliæ in lanienam Parisinam desinentibus. 1674.
Diss. De vocatio hominum universali ex Act. XVII. 30.31 pro Licentia. 1678 (daten.digitale-sammlungen.de).
Diss. De qualitatibus occultis. 1682.
Historiae animalum a D. Wolffg Franzio olim scriptae continuario. Dresden 1686.
Progr. De juramento in Aristotelem sublato. 1690.
Comparatio universitatum literariar. cum nundinis. 1695.
De pentalpha vel pentagono. 1699.
Progr. De concordia rationis et fidei qouad notitam Dei naturalem, cum Professionem Theologiae Extraordinariam auspicaretur. 1700.
Progr. De anonimi Pontificii quinquaginta rationibus fidem Romano Catholicam praeferendam et discendam suadentibus. 1701.
Aliqua de illis, qui mortis genus ipsis praedictum evitare non potuerunt. 1703.
Vitae curriculum Ottoni Menckenii. 1707.
Vita humana mercatui comparatur. 1709.
Vitae curriculum Pauli Winckleri. 1710.
Commentarii et Supplementa in Wolffg. Franzii Historia animalum. 2. części, Frankfurt 1712.
De sacrorum Bibliorum lecitone Laicis licita et necessaria, Festo Reform, Lutheri. 1716.
Progr. De Trinitate ex Deut. VI. fest. Pentecost. 1717.
Progr. De lecitone Bibliorum a Pontificiis proibita, Festo Reform Lutheri. 1719.
Progr. interpretatio loci Jes. XXVIII. 16. festo Pentecost. 1720.
Progr. De placida morte homnium senio sonfectorum, ad Concionem funebrem nobilissimae matronae Johannae Dorotheae de Ryssel habendam. 1723.
Cyprianus, Johann. W: Johann Samuel Ersch, Johann Gottfried Gruber: Allgemeine Encyclopädie der Wissenschaften und Künste. Sekcja 1, część 20, s. 430 (uni-goettingen.de).
Cyprianus (Joh.). W: Christian Gottlieb Jöcher (red.): Compendiöses Gelehrten-Lexicon ... 3rd edition. Tom 1: A-L. Johann Friedrich Gleditsch, Leipzig 1733, sp. 856 (archiwum tekstów - Internet Archive).
Cyprian, Joanna. W: Johann Heinrich Zedler: Grosses vollständiges Universal-Lexicon Aller Wissenschafften und Künste. Volume 6, Leipzig 1733, sp. 1948 f.
Michael Ranfft: Leben und Schriften aller Chursächsischen Gottesgelehrten. Wolfgang Deer, Lipsk 1742, część 1, s. 206-223.
Karl Joseph Bouginé: Handbuch der allgemeinen Litterargeschichte nach Heumanns Grundriss. Orell, Geßner, Füßli & Comp, Zurich 1791, t. 4, s. 67 (books.google.de).
Fritz Roth: Restlose Auswertungen von Leichenpredigten für genealogische und kulturhistorische Zwecke. Tom 9, publikacja własna, Boppard/Rhine 1976, s. 89, R 8154.