Jan Czochralski (* 23 października 1885 w Exin, województwo poznańskie; † 22 kwietnia 1953 w Poznaniu) był polsko-niemieckim chemikiem. Opracował proces Czochralskiego do wyciągania pojedynczych kryształów ze stopu.
Czochralski urodził się jako ósme dziecko w rodzinie rzemieślniczej. Kształcił się w kolegium nauczycielskim w Exin, ale go nie ukończył. Następnie pracował w aptece w Krotoszynie. Od 1904 r. pracował w aptece w Altglienicke pod Berlinem. Oprócz zarabiania na życie, Czochralski rozpoczął w 1905 r. studia chemiczne na Uniwersytecie Technicznym w Charlottenburgu (obecnie TU Berlin). W 1906 r. pracował w fabryce chemicznej Kunheim w Niederschöneweide pod Berlinem.
Od 1908 r. pracował jako pracownik Wicharda von Moellendorffa w laboratorium metalurgicznym fabryki kabli AEG Oberspree. W 1910 r. Czochralski ukończył studia chemiczne w TH Charlottenburg.
Pierwsza publikacja na temat krystalografii metali ukazała się w 1913 roku. W następnym roku zastąpił W. v. Moellendorffa na stanowisku kierownika laboratorium metali.
W 1916 r. przypadkowo odkrył rysunek monokryształu, zanurzając pióro w roztopionej cynie zamiast w kałamarzu. Chemik rozszerzył ten proces i wykorzystał go do pomiaru prędkości krystalizacji różnych metali; prędkość krystalizacji to najwyższa prędkość ciągnięcia, przy której pręt krystaliczny nie odrywa się.
W 1917 r. Czochralski przeniósł się do Metallbank und Metallurgische Gesellschaft AG we Frankfurcie nad Menem jako kierownik laboratorium. W 1919 roku został współzałożycielem Niemieckiego Towarzystwa Metalurgicznego. Pięć lat później, w 1924 r., ukazał się jego podręcznik Nowoczesna metalurgia w teorii i praktyce. W latach 1925-1929 Czochralski pełnił funkcję prezesa Deutsche Gesellschaft für Metallkunde. W 1929 r. został mianowany profesorem na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej.
Od 1940 r. pracował dla okupanta niemieckiego (produkcja części zamiennych). Potajemnie organizował pomoc dla potrzebujących w warszawskim getcie i wspierał polską Armię Krajową.
W 1945 r. Czochralski został usunięty z uczelni pod zarzutem kolaboracji z Niemcami. W 1946 r. założył w Kcyni firmę produkującą kosmetyki i chemię gospodarczą BION. Zmarł w Poznaniu w 1953 r.
J. Czochralski: Nowoczesna metalurgia w teorii i praktyce. J. Springer, Berlin 1924.
Jürgen Evers, Peter Klüfers, Rudolf Staudigl, Peter Stallhofer: Twórczy błąd Czochralskiego: kamień milowy na drodze do ery gigabitów. W: Angewandte Chemie. Vol. 115, 2003, ISSN 0044-8249, pp. 5862-5877, doi:10.1002/ange.200300587.
Katrin Steffen: Krew i metal. Ponadnarodowe przestrzenie wiedzy Ludwika Hirszfelda i Jana Czochralskiego w XX wieku. Wallstein Verlag, Getynga 2021, ISBN 9783835350137.
Katrin Steffen: Jan Czochralski i jego wiedza w Niemczech i w Polsce: uwikłania, adaptacje i ich granice. W: Jan Surman (red.): Science interconnected: German-Polish scholarly entanglements in modern history. Verlag Herder Institut, Marburg 2022 (Tagungen zur Ostmitteleuropa-Forschung; 40), ISBN 978-3-87969-466-2, pp. 229-248.